حسن راشدی 

5 مرداد ۱۴۰۴

✍️ در هفته‌های اخیر، روابط جمهوری آذربایجان با فدراسیون روسیه به‌شدت تیره شده است. ریشه این تیرگی به حادثه‌ای در زمستان سال گذشته بازمی‌گردد؛ زمانی که یک هواپیمای مسافربری شرکت «آذال» متعلق به جمهوری آذربایجان در تاریخ پنجم دی‌ماه ۱۴۰۳ (۲۵ دسامبر ۲۰۲۴) توسط پدافند هوایی روسیه در نزدیکی شهر «گروزنی» در جمهوری خودمختار چچن هدف قرار گرفت.

در پی این حادثه، هواپیما دچار شرایط اضطراری شد و در شهر «اکتائو» قزاقستان در نزدیکی دریای خزر سقوط کرد. در این سانحه، متأسفانه ۳۸ نفر از ۶۷ سرنشین هواپیما، از جمله خلبان‌ها، جان خود را از دست دادند.

با این حال، واکنش روسیه به این فاجعه مغرورانه و همراه با بی‌تفاوتی آشکار بود. نه تنها مسئولیت این حادثه را نپذیرفت، بلکه بی‌اساس، کشور اوکراین را مقصر دانست؛ کشوری که در حال جنگ با روسیه است. این در حالی بود که آذربایجان موضع بی‌طرفی در قبال این جنگ اتخاذ کرده و تمامیت ارضی اوکراین را به رسمیت شناخته بود.

پس از این حادثه، فاصله سیاسی بین باکو و مسکو افزایش یافت. این در حالی بود که پیش از آن، روابط گرمی میان رؤسای جمهور دو کشور برقرار شده بود؛ تا جایی که ولادیمیر پوتین در سفر خود به باکو، میهمان منزل شخصی الهام علی‌یف شد و مورد استقبال ویژه قرار گرفت.

در هفته‌های اخیر نیز، دیدارهای دیپلماتیک الهام علی‌یف با رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه (در ۱۹ ژوئن ۲۰۲۵)، و همچنین دیدار نیکول پاشینیان، نخست‌وزیر ارمنستان، با اردوغان (در ۲۰ ژوئن)، و غیبت روسیه در این تعاملات، سبب شد تنش‌ها بین باکو و مسکو افزایش یابد.

افزون بر این، ورود آمریکا به موضوع دالان زنگه‌زور و دور زدن نقش روسیه در آن، همچنین گرایش آشکار آذربایجان به سمت ترکیه و غرب، موجب خشم مقامات کرملین شده و مواضع تند و خصمانه‌ای علیه آذربایجان اتخاذ کرده‌اند. این وضعیت باعث خوشحالی برخی جریان‌های ایرانشهری ضد آذربایجان در ایران نیز شده است؛ همان‌هایی که در ماجرای جنگ ۱۲ روزه اسرائیل - ایران نیز بدون ارائه سند، به شکل مغرضانه علیه جمهوری آذربایجان موضع‌گیری کرده و اتهامات بی‌پایه‌ای به این کشور زدند.

در این شرایط حساس، ضروری است که جمهوری آذربایجان با حفظ تعادل سیاسی، راه تنش‌زدایی و تدبیر را در پیش بگیرد. تقابل مستقیم با روسیه می‌تواند تبعات خطرناکی در پی داشته باشد، زیرا روسیه همواره در مقابله با مخالفانش از «کارت ایران» استفاده کرده و در مقابل، هیچ‌گاه کمکی به ایران نکرده است. حتی در حملات اسرائیل به ایران، مسکو به‌جای حمایت از تهران، آشکارا جانب اسرائیل را گرفت و گفت: «دو میلیون از شهروندان اسرائیل، روس هستند!»

آذربایجان باید هوشیار باشد و از این بحران، با توازن و دیپلماسی، عبور کند.

حسن راشدی

٢۴ تیر ماه ١۴٠۴ 

در فضای سیاسی امروز ایران، جریان‌هایی با گرایش‌های موسوم به «ایرانشهری»، مواضعی مخالف و بعضاً خصمانه نسبت به ترک‌ها اتخاذ می‌کنند. این جریان‌ها را می‌توان به دو دسته تقسیم کرد:

این گروه عمدتاً پیرو اندیشه‌های جواد طباطبایی هستند؛ فردی که خود از نظر زبانی و جغرافیایی در آذربایجان رشد یافت، و از سوی پدر و مادر دارای ریشه‌هایی عربی و مذهبی بود. با این حال، او با پشت‌پا زدن به هویت زبانی، قومی و دینی خود، تلاش کرد چهره‌ای فارس‌گرا از خود بسازد و خود را فرزند فرهنگی کوروش معرفی ‌کند. وی در آثار و سخنرانی‌هایش، تنها برای زبان و هویت فارسی حقانیت قائل بود و سایر هویت‌ها و مطالبات ملی غیر فارسی و قومی را با برچسب‌هایی چون «پان‌ترکیسم»، «پان‌کُردیسم» و «پان‌عربیسم» رد می‌کرد. در حوزه دین، موضعی مبهم داشت؛ ظاهراً مدافع نوعی اسلام مدرن بود، اما در عمل نه با اسلام سنتی همراهی داشت و نه با قرائت‌های نواندیش. تناقض‌های رفتاری او در زندگی شخصی نیز مشهود بود: از یک سو در جمهوری اسلامی مورد تقدیر قرار گرفت، و از سوی دیگر دخترش در آمریکا علیه همین نظام فعالیت می‌کرد. جالب‌تر آنکه در وصیت‌نامه‌اش خواستار سوزاندن جسدش مطابق آیین هندو شد که چنین نیز شد.

این گروه که خود را وفادار به نظام جمهوری اسلامی معرفی می‌کنند و تریبون‌های رسمی در اختیار دارند، در عمل با بسیاری از سیاست‌های اصلاح‌طلبانه و وحدت‌گرایانه دکتر پزشکیان رئیس‌جمهور منتخب مردم مخالفت می‌ورزند. با وجود آنکه پزشکیان برنامه‌های خود را در چارچوب مشورت با رهبر نظام طراحی و اجرا می‌کند، این جریان‌ها از تأکید او بر زبان و هویت ترکی، قرائت اشعار ترکی، و رویکرد او به گسترش روابط دوستانه با کشورهای منطقه از جمله آذربایجان و ترکیه ناخشنودند و مخالفت سرسختانه و دشمنانه با آن می‌ کنند؛ در حالی که ایران باید خانه همه ملل، اقوام و فرهنگ‌های متنوع و زیبا باشد؛ نه اینکه  هویت، زبان، فرهنگ و نمادهای فارس محورانه بر آن حاکم باشد و سخن از آرش کمانگیر و کوروش شود ولی صحبت کردن دکتر پزشکیان به زبان ترکی در میان همزبانان خود موجب دشمنی با وی و با همه ترکان شود.