+0 بَگَن (Bəyən)
حسن راشدی
ایران اؤلكه‌سی كثیرالمله بیر اؤلكه دیر . تاریخ بویو و سیاسی سرحدلر زامان – زامان دگیشمیش و امپراتورلارین ، سلطانلارین و پادشاهلارین اراده لری اساسیندا اؤلكه لره معین آدلار وئریلمیشدیر .
بوگونكو ایران آدلانان اؤلكه‌ده یاشایان میلّتلر ، مین‌لر ایلدیر بو اؤلكه ده یاشامیش و تاریخین آجیلی و شیرینلی خاطره لرینی آرخادا قویموشلار.
هله اسلامدان قاباق ، اؤزللیكله میلاددان قاباق یازیلان تاریخلر داها چوخ افسانه لرله قاریشیق اولسادا اسلامدان سونرا یازیلان ایران تاریخی مختلیف تاریخچیلر طرفیندن چوخ آچیق – آیدین و مختلیف دیللرده یازیلمیشدیر .
غزنویلر دؤنمیندن قاجار دؤرونون سونونا قَدَر و ۱۰۰۰ ایل آردیجیل اولاراق بو اؤلكه یه حؤكم سورَن تورك امپراتورلاری و سلطانلاری دؤرونده اوچ دیل ، یعنی تورك ، عرب و دری (فارس ) دیلی بیر بیری‌نین یانیندا ایشلَنمیش و گلیشمیشدیر .
حتی فارس دیلی كئچمیش مین ایلده شعر دیلینه و دربار دیلینه چئوریلدیگینه گؤره و تورك سلطانلاری فارسجا شعر سؤیله‌ین شاعیرلره قیزیل و گوموش انعاملاری وئردیكده شاعیرلر شعرلرینی داها چوخ بو دیلده یازیب سلطانلار دربارینا تقدیم ائتمیش و او زامانلاردا داها چوخ فارس دیلینده شعر دیوانلاری یازیلمیش و بو گونه میراث قالمیشدیر .
بیر سؤزده دئمك اولار كی ، فارسلارین هخامنشلر و ساسانی‌لر سلطانلاری دؤنملرینده هئچ بیر ادبی اثرلری یارانمامیش و اونلارین كئچمیش قرنلرده یارانمیش و افتخار ائده بیله‌جكلری فارسجا ادبی ، تاریخی و سایره اثرلری نین %۹۸ تورك سلطانلاری حاكمیتی دؤرونده یارانمیشدیر !
اوچ دیلین تبعیض‌سیز بو اؤلكه‌ده ایشلنمه‌سی قاجار دؤرونون سونونا قَدَر داوام ائتمیشدیر ؛ لاكین رضاخان ایش باشینا گلندن سونرا یالنیز فارس دیلی ایراندا رسمی و اجباری تحصیل دیلی اولموش و غیر فارس دیللرین ، اؤزللیكله ناصرالدین شاه زامانینندا و میرزا حسن رشدیه طرفیندن ایلك دفعه ایراندا مدرن تحصیل سیستیمی آذربایجان توركجه سینده و تبریزده درس وئریلدیگینه باخمایاراق بو دیلین تدریس و تحصیلی یاساق اولموشدور !
تاسفلر اولسون رضاخانین غیر عادلانه قانونو بو گونه كیمی داوام ائتمكده دیر !
ایران كثیرالمله بیر اؤلكه دیر ، بورادا یالنیز فارسلار یاشامیرلار كی ، اؤلكه‌نین بوتون امكانلاری فارس دیلی ، ادبیاتی و فرهنگی اختیاریندا اولسون . بو اؤلكه‌ده توركلرین جمعیتی فارسلارداندا چوخدور و ان آزی فارسلار قدری بو مملكت‌ده حقلری و حقوقلاری وار ، باشقا غیر فارس دیللرین‌ده جمعیتلری اساسیندا اؤلكه امكانلاریندان فایدالانماغا حقلری وار .
بیز اگر بو اؤلكه‌ده یاشاییریق‌سا، فارسلاردان چوخ نفوسا مالیك اولمامیزا باخمایاراق فارسلار قَدَری اؤلكه امكانلاریندان فایدالانماغا حقّیمیز وار یعنی :
۱ – دیلیمیز رسمی و سرتاسری دیل اولاراق فارس دیلی ایله یاناشی ابتدایی‌دن توتدو بیلیم یوردونون ( دانشگاهین ) سونونا قدر و بوتون تخصص‌لرده درس وئریلمه‌لیدیر
۲ – فارس دیلی كیمی دیلیمیزده آكادمی ( فرهنگستان ) آچیلمالی و دیلیمیز لازم اولمایان یابانجی سؤزجوكلر و كلمه لردن سیلینمه‌لی و تورك دیلی‌نین كؤكلرینه دایاناراق یئنی سؤزجوكلر یارانمالیدیر
۳ – تهراندا سرتاسری تلویزیون كاناللاری‌نین تعدادی مثلا ۱۲ اولورسا، نفوس چوخلوغو اساسیندا اونون ۵- ی توركجه ، ۵- ی فارسجا، و ۲- سی باشقا غیر فارس دیللره حصر ائدیلمه‌لی و وئرلیش یایمالیدیر، رادیو وئرلیشلری‌ده بو نسبت اساسیندا بؤلونمه‌لیدیر
۴ – فارس موسیقی‌سی گلیشمه‌سینه نظرده توتولان بودجه و اجرالار تورك موسیقی‌سینه‌ده نظرده توتولمالی و اجرا اولمالیدیر، عین حالدا باشقا غیر فارس موسیقی‌لرینه‌ده جمعیتلری چوخلوغو اساسیندا اؤنملی یئر وئریلمه‌لیدیر
۵ – دؤلتی بودجه ایله مركزده نشر اولان مطبوعاتین یاریسی تورك و یاریسی فارس دیلینده اولمالیدیر و باشقا دیللرده‌ده اوستان مركزلرینده دولت بودجه‌سی‌ایله نشریه بوراخیلمالیدیر
۶ – دؤلت بودجه‌سی ایله حاضرلانان سینما فیلملری ،تلویزیون سریاللاری و تئاتر نمایشلری ایكی دیلده ( توركجه و فارسجا ) اولمالیدیر
۷ – مجلیس‌ده ، محكمه‌لرده و باشقا دؤلتی اداره‌لرده هر ایكی دیلین (توركجه و فارسجا ) ایشلنمه‌سی آزاد اولمالیدیر
۸ – رسمی و دؤلتی تابلولار هر ایكی دیلده (توركجه و فارسجا) یازیلمالیدیر
۹ – تورك دیللی شهرلرده ابتدایی و دبیرستان مكتبلری‌نین درسلری توركجه اولمالی لاكین فارس وطنداشلارلا ارتباط قورماق اوچون معین مقطع ده ، مثلا یئددینجی صنف‌دن دبیرستانین سونونا قَدَر ، بیر كیتابدا فارس دیلی و ادبیاتی بو مكتبلرده تورك دیلی یانیندا درس وئریلمه‌لیدیر
۱۰ – فارس دیللی شهرلرده ابتدایی و دبیرستان مكتبلری‌نین درسلری فارسجا اولمالی لاكین تورك وطنداشلارلا ارتباط قورماق اوچون معین مقطع ده ، مثلا یئددینجی صنف‌دن دبیرستانین سونونا قَدَر ، بیركیتابدا تورك دیلی و ادبیاتی بو مكتبلرده فارس دیلی یانیندا درس وئریلمه‌لیدیر
۱۱ – هر شهرین جمعیتی تورك و فارس تركیبلی اولورسا ، هر ایكی دیلده و توركلر تورك دیللی مكتبلرده و فارسلار فارس دیللی مكتبلرده تحصیل آلمالی‌دیرلار ، بو مكتبلرده بوتون امكانلار برابر بؤلونمه‌لیدیر
۱۲ – تورك دیللی شهرلرده یئرله‌شن بیلیم یوردلارین ( دانشگاهلارین ) تحصیل دیلی مختلیف بؤلوملرده ( رشته لرده ) توركجه اولمالیدیر ، لاكین بو بیلیم یوردلاریندا فارس دیللی فاكولته‌لرده (دانشكده‌لرده ) اولمالیدیر ، بو فاكولته‌لرین تحصیل دیلی فارسجا اولمالی دیر
۱۳ – فارس دیللی شهرلرده یئرله‌شن بیلیم یوردلارین ( دانشگاهلارین ) تحصیل دیلی مختلیف بؤلوملرده ( رشته لرده ) فارسجا اولمالیدیر ، لاكین بو بیلیم یوردلاریندا تورك دیللی فاكولته‌لرده (دانشكده‌لرده ) اولمالیدیر ، بو فاكولته‌لرین تحصیل دیلی توركجه اولمالی دیر
۱۴ – تورك و فارس تركیبلی شهرلرین ( تهران و كرج كیمی ) بیلیم یوردلاریندا هر ایكی دیلده و مختلیف تخصص‌لرده فاكولته‌لر اولمالیدیر
۱۵ – فارس دیلی كیمی تورك دیلینده ده دؤلت بودجه‌سی ایله سئمینارلار قورولمالی و تورك دیلی اوزمانلاری بو سئمینارلارا دعوت اولمالی و تورك دیلی ساحه‌سینده آراشدیرمالار آپارمالیدیرلار
۱۶ – توركلرین دوزگون تاریخی یازیلمالی و مكتب – مدرسه و بیلیم یوردلاریندا تدریس ائدیلن عرقچی و آریا یؤنلو نژادپرستانه تاریخ اصلاح اولمالیدیر
۱۷ – بوتون ساحه‌لرده فارسلار و غیر فارسلار آراسیندا برابر حقوق پروقراملاری نظرده توتولاراق اؤلكه‌ده دوستلوق، انسان سئورلیك و انسانلارین دیل، اینانج و سوی -كؤكلریندن آسیلی اولمایاراق قاریشیلیقلی (ایكی طرفلی و برابر ) سایغی و سئوگی دویغولاری گوجلندیریلمه‌لیدیر.
۱۸ – اؤلكه نین مادی و اقتصادی امكانلاری و میلّی سرمایه‌لری یالنیز مركزی شهر و بؤلگه‌لرده یوخ ،بلكه اؤلكه‌نین بوتون شهرلری و بولگه‌لری‌نین برابر گلیشمه‌سی و توسعه تاپماسی اوچون هزینه اولمالی و اقتصادی جهتدن دالی قالمیش بؤلگه‌لرده داها چوخ سرمایه ایشه آپاریلمالی دیر .