+0 بَگَن (Bəyən)
كاخ بلدیه تبریز تهیه و ویرایش : ح . راشدی
تَبْریزْ بزرگترین شهر آذربایجان ، شمال غرب كشور و مركز استان آذربایجان شرقی است. این شهر بزرگترین قطب اداری، ارتباطی، بازرگانی، سیاسی، صنعتی، فرهنگی و نظامی این منطقه شناخته می‌شود. تبریز به دلیل جای‌دادن بسیاری از كارخانه‌های مادر و بزرگ صنعتی در خود و نیز وجود بیش از ۶۰۰ شركت قطعه‌ساز در آن، دومین شهر آلوده و نیز یكی از بزرگترین شهر صنعتی در ایران پس از تهران به شمار می‌رود و به دلیل صنعتی‌بودن، یكی از مهم‌ترین شهرهای مهاجرپذیر نیز محسوب می‌شود. این شهر قطب صنعت خودروسازی و قطعه‌سازی كشور بوده و با تولید سالانهٔ ۱۶ هزار دستگاه موتور دیزل، به‌عنوان بزرگترین تولیدكنندهٔ این نوع دستگاه در سطح منطقهٔ خاورمیانه شناخته می‌شود. تبریز با ۱٬۳۷۸٬۹۳۵ نفر جمعیت در سال ۱۳۸۵ خورشیدی، چهارمین شهر پرجمعیت در ایران پس از شهرهای تهران، مشهد و اصفهان محسوب می‌گردد.
اولین چاپخانه، اولین خیابانی كه در محدوده ایران امروزی دارای برق شد، اولین پستخانه و اولین خط انتقال پست و… در تبریز بوده‌اند و به همین علت، تبریز شهر اولین‌ها نامیده می‌شود. در ذیل توضیحات بیشتری در مورد اولین های تاریخ كشور در تبریز را می خوانید …
:: چاپ و چاپخانه
در مورد اینكه چه كسی ابتدا چاپخانه را در محدوده سیاسی ایران امروزی و آذربایجان دایر كرد اختلاف است اما اولین چاپخانه سربی با حروف عربی – فارسی توسط میرزا زین العابدین تبریزی در تبریز دایر شد. اولین كتاب منتشر شده توسط این چاپخانه رساله جهادیه میرزاعیسی خان قائم مقام بود. این چاپخانه در سال ۱۲۴۵ تعطیل شد. در آن زمان هنوز واژه چاپ متداول نشده بود و به این دلیل آن را باسما‌خانه، بصمه‌خانه، مطبعه، دارالطباعه و دارالطبع می‌نامیدند.
بعد از دایر شدن چاپخانه سربی در تبریز، اولین روزنامه شهرستان‌ها هم به نام "روزنامه ملتی" نیز در تبریز منتشر شد كه خبری از آن در شماره‌های سال ۱۲۷۵ هجری قمری وقایع اتفاقیه دیده می‌شود.
راجع به محل چاپ اولین قرآن در ایران اختلاف نظر وجود دارد. به عقیده برخی از مورخین در اواسط سال‌های ۱۱۹۹ هجری شمسی قرآنی توسط میرزاحسین خطاطی شده و توسط میرزا اسدالّله لیتوگرافی (چاپ سنگی) شد، در حالی كه كمی قبل از آن میرزا عبدالوهاب به سال ۱۱۹۵/۱۱۹۶ هجری شمسی قرآنی را چاپ كرده بود. گزارش تاریخی دیگر حاكی از آن است كه از بین چاپ‌های قرآن كه با استفاده از روش لیتوگرافی انجام شده‌اند، اولین در سال ۱۲۱۲ هجری شمسی در تبریز انجام شد.
:: كتابخانه
كتابخانهٔ عمومی تربیت، نخستین كتابخانهٔ دولتی در محدوده ایران است كه در سال ۱۳۰۰ به همت محمدعلی تربیت در شهر تبریز ایجاد شد. این كتابخانه در ابتدا "كتابخانه و قرائتخانهٔ عمومی معارف" نامیده می‌شد كه بعدها به احترام بنیانگذار آن، تربیت نامیده شد. در سال ۱۳۳۵ به علت كمبود فضای مطالعه، كتابخانهٔ ملی تبریز تأسیس شد كه نسخه‌های خطی كتابخانهٔ تربیت پس از انقلاب به آن منتقل شده است. همچنین وقف‌نامه ربع رشیدی كه اولین اثر ثبت‌شدهٔ ایران در حافظهٔ جهانی است، در این كتابخانه نگهداری می‌شود.
:: سینما
اولین سینمای عمومی در ایران، به نام سینما سولی (خورشید) در سال ۱۲۷۹ در سالن نسبتاً بزرگی در طبقه دوم آموزشگاه كاتولیك فرانسوی در جنب كلیسای كاتولیك‌ها توسط آنان در تبریز تأسیس شد. تاسیس نخستین سالن سینمای عمومی تهران توسط میرزا ابراهیم خان صحاف باشی در سال ۱۲۸۴ به چهار سال بعد مربوط است.
:: مدرسه
نخستین مدرسه تحصیلات ابتدایی به شیوه نوین در ایران توسط میرزا حسن رشدیه در ششگلان تبریز بنیاد نهاده شد. میرزا حسن رشدیه در جوانی به بیروت رفت و در آنجا روش آموزش در دبستان‌ها را بررسی كرد پس از آن عازم استانبول شد آنگاه به مصر سفر كرد و پس از بازگشت به تبریز دبستانی به شیوهٔ آنها و با روش تدریس صوتی و نوین ، به زبان تركی آذربایجانی و با كتاب " وطن دیلی " را در سال ۱۳۱۲ هجری قمری تاسیس كرد . 
دومین مدرسه به سبك نوین نیز به دست ایشان و به زبان فارسی در تهران دایر گردید . مدرسه مموریال نیز از مدارس قدیم شهر تبریز است كه توسط آمریكایی‌ها اداره می‌شد.
:: كودكستان و مدرسه كر و لالها
نخستین كودكستان و نخستین مدرسه كر و لال‌های ایران نیز در تبریز بنیاد گذاشته شد. جبار باغچه‌بان ابتدا در تبریز كودكستانی را تحت عنوان "باغچه اطفال" دایر كرد و به این دلیل خود را باغچه‌بان نامید. صمد سرداری‌نیا در كتاب "مشاهیر آذربایجان" در شرح زندگانی جبار باغچه‌بان توضیح می دهد : " مدرسه كر و لالها را جبار باغچه‌بان در سال ۱۳۰۳ با وجود مخالفت‌های زیاد از جمله رییس فرهنگ وقت دكتر محسنی در تبریز دایر كرد." این كلاس جنب باغچه اطفال باغچه‌بان در كوچه انجمن در ساختمان معروف به عمارت انجمن تأسیس شد و برای اولین بار در محدوده ایران فرزندان ناشنوا و ناگویای آذربایجان توانستند در شهر تبریز علاوه بر خواندن و نوشتن به نوعی غیره منتظره ،حرف نیز بزنند !
جبار باغچه بان سپس به تهران آمد و در تهران نبز مدرسه كرو لالها را دایر كرد . وی اولین مؤلف و ناشر كتاب كودك در ایران است. او از سال ۱۳۰۷ خورشیدی علیرغم دشواری‌های وسیع چاپ و كلیشه، چاپ كتابهای ویژه كودكان را با نقاشی‌هایی كه خود می‌كشید آغاز كرد. یكی از كتابهای وی با عنوان "بابا برفی" توسط كانون پرورش فكری كودكان و نوجوانان به چاپ رسیده و شورای جهانی كتاب كودك آن را به عنوان بهترین كتاب كودك انتخاب كرد.
جبار باغچه بان
:: ادبیات نوین
میرزا عبدالرحیم نجارزاده تبریزی معروف به "طالبوف" بنیانگذار انشای جدید فارسی نامیده شده است. وی با كنار گذاشتن نوشتار ثقیل آن زمان، مطالب خود را با زبانی ساده و بی تكلف نشر داد و بدین ترتیب تأثیر زیادی بر متون فارسی گذاشت. وی به همراه میرزا زین‌العابدین مراغه‌ای در نثر و داستان نویسی و میرزا جعفر خامنه‌ای در شعر نخستین كسان بودند كه تحول شگرفی را موجب شدند.
میرزا فتحعلی آخوندزاده بنیانگذار نمایشنامه‌نویسی در ایران محسوب می‌شود
میرزا فتحعلی آخوندزاده
آخوندزاده نخستین آذربایجانی بود كه نمایشنامه‌نویسی را آغاز كرد. وی به دلیل اقامت در تفلیس از طریق سنت تئاتری آنجا با جهان تئاتر آشنا شده و آن را بهترین وسیله برای ترویج افكار نو یافته بود. آخوندزاده با شیوه‌ای متاثر از مولیر، پنج نمایشنامه به زبان تركی نوشت. همچنین وی با نوشتن نخستین رمان به زبان تركی با عنوان " آلدانمیش كواكب " (ستارگان فریب خورده ) حكایت یوسف شاه سراج در سال ۱۸۵۷ میلادی پیشكسوت نویسندگان این رشته ادبی نیز به شمار می‌آید. همچنین میرزا آقا تبریزی اولین نمایش‌نامه‌نویس در ایران است كه نمایش‌نامه‌های فارسی نگاشته‌است.
اولین تراموا : شهردار تبریز، احداث تراموا در تبریز را احیاگر «قونقای» قدیم تبریز در بیش از یك صد سال گذشته دانست و افزود: تبریز و شهروندان تبریزی با تراموا یا همان قونقای قدیم بیگانه نیستند و در یك صد سال گذشته به عنوان نخستین شهر در ایران از این وسیله نقلیه استفاده می‌كردند.
:: اولین خلبان :
كلنل محمد تقی خان پسیان به سال ۱۲۷۰ هجری شمسی در محله سرخاب تبریز دیده به جهان گشود . وی ضمن فراگیری دروس اولیه متداول، با تحصیل در مدرسه نظامی به درجه سروانی رسیده و در فر ماندهی نیروهای ژاندارمری مشغول به خدمت گردید
. كلنل بعد ها به آلمان عزیمت و با دیدن دوره هوانوردی و انجام سی وسه سورتی پرواز نام خود را به عنوان اولین خلبان آذربایجانی در ایران در تاریخ ثبت نمود.در دوران مراجعت به ایران در فروردین ۱۳۰۰ به عنوان حاكم خراسان منصوب و سرمنشا خدمات ارزنده ای در آن دیار شد.پسیان كه به هفت زبان زنده دنیا آشنایی كامل داشت در ۱۰ مهرماه ۱۳۰۰ هجری شمسی طی توطئه ای از طرف حكومت وقت ، در هنگام مبارزه با اشرار كُرد قوچان شهید و سر از بدنش جدا گردید. پیكر وی را پس از غسل با آب سناباد، در میان حضور انبوه مردم تشیع و پس از طواف دور حرم مطهر امام رضا (ع) در باغ نادری به خاك سپردند.
كلنل محمد تقی خان پسیان
از طرف شهردار تبریز در سال ۱۳۸۷ یادبودی در سه راهی فرودگاه تبریز بنام وی و اولین خلبان ایران بنا گردید
اولین عمل قلب باز و پیوند كلیه :
" آشنایی با كسی كه اولین دفعه در ایران پیوند كلیه و اولین عمل قلب باز را انجام داد ."
این پزشك جراح ، پروفسور جواد هیئت فرزند میرزاعلی هیئت از رجال مشروطیت و رییس انجمن "اتحاد اسلام " می باشد كه به سال ۱۳۰۴ شمسی در تبریز متولد گردید . وی پزشكی را در تهران و استانبول و دوره ی تخصصی را در استانبول سپس در پاریس نزد پروفسور لشویتز (lichwitz ) پزشك مخصوص ژنرال دوگل گذرانید و در بازگشت به ایران بیمارستان " جاوید " را در تهران تاسیس نمود .
پرفسور جواد هئیت
دكتر هیئت در سال ۱۳۳۳ جراحی قلب بسته و در سال ۱۳۴۰ جراحی قلب باز را با روش هیپو ترمی برای اولین بار در ایران انجام داد و در سال ۱۳۴۷ اولین عمل پیوند كلیه و پیوند قلب را در سگ ، سپس اولین عمل پیوند كلیه در انسان را در تهران انجام داد .
در همان سال اولین عمل جراحی قلب باز را E.c.c) Extra cerkeualeri cardiyac)
در انسان را با موفقیت به انجام رسانید . وی از سال 1343 به مدت ۱۲ سال یكی از معتبرترین مجله پزشكی ایران " دانش پزشكی " را منتشر كرد .
دكتر جواد هیئت یكی از پیشكسوتان جراحی قلب باز در جهان و بنیان گذار جراحی قلب در ایران بشمار می رود كه از سال ۱۳۴۲ نماینده ایران در انجمن بین المللی جراحی بوده و ۳۱ سال در این سمت فعالیت داشته و یك شعبه ایرانی برای این انجمن هم در تهران تشكیل داده و از سال ۶۹ تا ۷۷ هم عضو هیأت مدیره جامعه جراحان ایران بود ه است .
وی علاوه بر انجام عملیاتهای پیچیده جراحی ، بخصوص قلب در تهران ، سالها نیز در دانشگاه آزاد تهران تدریس جراحی كرده و هم اكنون در "دانشگاه باكو " در جمهوری آذربایجان علاوه بر سرپرستی تیم جراحی ، در این دانشگاه نیز تدریس می كند.
پروفسور جواد هئیت علاوه بر علم پزشكی توركولوگ شناخته شده در جهان است كه از ابتدای سال 1358 و پس از انقلاب اسلامی مجله تركی – فارسی " وارلیق " را در تهران منتشر كرد كه انتشار آن بعد از ۳۲ سال ادامه دارد و علاوه بر نوشتن مقالات متعدد در زمینه زبان و ادبیات تركی در مجله وارلیق ، كتابهای ارزشمندی نیز در این زمینه چون " سیری در تاریخ زبان و لهجه های تركی " ، " توركلری نین تاریخ و فرهنگینه باخیش " ، " مقایسه اللغتین " ، آذربایجان تاریخ و ادبیاتینا بیر باخیش و …. تالیف كرده است .
پول كاغذی یا اسكناس
در سال ۶۹۳ هجری قمری در دوره گیخاتوخان مغول اولین پول كاغذی به نام چاو در تبریز چاپ شد. اما مردم آن را نپذیرفتند و پس از مدتی چاپ آن متوقف شد.
:: سكه ماشینی
از سال ۱۲۹۸ هجری قمری ضرابخانه ماشینی به طور رسمی در ممالك محروسه (ایران ) برقرار و تمام ضرابخانه‌های شهرهای معتبر برچیده شد. فكر ایجاد چنین ضرابخانه، سالها قبل از این تاریخ، یعنی به سال ۱۲۲۲ هجری قمری در زمان ولیعهدی عباس‌میرزا نایب‌السلطنه در تبریز مورد توجه بوده و اقدام به تهیه مسكوك رسمی یا چرخی گردیده ولی به علت گرانی هزینه در حدود ۲۰۰ قطعه سكه سیمین تهیه و ضرابخانه تعطیل شد.
:: اتاق تجارت
نخستین اتاق بازرگانی نیز در تبریز بنیاد نهاده شده است. تاریخ تأسیس اتاق تجارت در تبریز به سال ۱۲۸۵ هجری خورشیدی بر می‌گردد و اولین اتاق تجارت در سطح كشور بوده است. اتاق تجارت تهران بعد از اتاق تجارت تبریز بنیاد یافته است.
:: شهربانی
اولین نظمیه یا شهربانی به مفهوم امروزی توسط انجمن ایالتی آذربایجان در سال ۱۳۲۵ هجری قمری در تبریز به وجود آمد. اجلال‌الملك كه نماینده انجمن ایالتی آذربایجان بود به سمت نخستین رییس شهربانی انتخاب شد. از جمله كارهای این سازمان انتشار نشریه‌ای بود كه به نام "نظمیه تبریز" منتشر شد.
:: شهرداری
شهرداری تبریز نخستین شهرداری – یا به اصطلاح آن روز، بلدیه – در ایران بود كه در سال ۱۲۸۷ بنیاد یافت و قاسم خان والی تحصیل كرده دانشگاه سن سیر (saint cyr) فرانسه به عنوان اولین شهردار تبریز انتخاب شد.
:: تلفن
ولین مركز تلفن در ایران در سال ۱۲۸۰ به همت قاسم خان والی در تبریز ساخته شد كه وی چند سال بعد به عنوان اولین شهردار تبریز انتخاب شد.
:: برق
قاسم خان والی در سال ۱۲۸۱، امتیاز اولین كارخانه برق در ایران را برای احداث در تبریز به دست آورد. وی در ابتدا توانست اطراف خیابان مجیدی (مجدالملك) را روشن نماید.
:: بلیط الكترونیكی
نخستین مجری سامانه بلیط الكترونیكی در ورزشگاه های ایران برای اولین بار در ورزشگاه سهند تبریز اجرا شد.
كارت اعتباری اتوبوس شهری :
تبریز اولین شهر در محدوده ایران است كه اتوبوس‌های شهری آن از كارت‌های هوشمند بدون تماس به جای بلیت‌های كاغذی استفاده می‌كنند.
كارت هوشمند مسابقات فوتبال :
اولین شهری در ایران است كه برای تماشای مسابقات فوتبال، به جای بلیط كاغذی، از كارت هوشمند غیر تماسی استفاده می شود.
:: آتش‌نشانی
تبریز نخستین شهر در محدوده ایران است كه دارای آتش‌نشانی است. اولین آتش‌نشانی در تبریز در سال ۱۲۲۱ هجری شمسی هنگامی كه نیروهای روسی در تبریز مستقر بودند، ساخته شد. این شهر در حال حاضر دارای ۱۵ ایستگاه آتش‌نشانی است كه بر اساس استاندارد جهانی (یك ایستگاه برای هر ۵۰٫۰۰۰ نفر)، شهر تبریز باید ۳۰ ایستگاه داشته باشد.
:: مؤسسه خیریه غیردولتی
اولین و قدیمی‌ترین مؤسسه خیریه غیردولتی در ایران، جمعیت خیریه نوبر تبریز است. این تشكل در سال ۱۳۲۶ توسط عده‌ای از خیرین محله نوبر تبریز با هدف مبارزه با فقر و كمك به مستمندان تأسیس شد و در سال ۱۳۳۱ رسماً به ثبت رسید.
آنچه ارائه شد قسمتی از اولینهای ایران در تبریز ( نه آذربایجان ) بود ؛ برای اطلاعات بیشتر به كتاب "تبریز شهر اولین ها " نوشته مرحوم دكتر صمد سرداری نیا مراجعه كنید .
و اینهم تصاویری از دیدنی های شهر تبریز
ارك علیشاه اثر قرن هفتم هجری
نماد شهر تبریز
دورنمایی از شهر تبریز
مقبره الشعرا – تبریز ( آرامگاه استاد شهریار )
تندیس ستارخان در جلو بنای موزه مشروطیت
هتل ۵ ستاره ائل گؤلی ( El göli ) تبریز
هتل ۵ ستاره بین المللی شهریار – تبریز
و در نهایت آنچه كه پیر ، جوان و كودك آذربایجانی نماد آذربایجان را در آن می بیند :
طرفداران تیم محبوب آذربایجان " تراكتور سازی " ( تراختور )