+0 بَگَن (Bəyən)
پرفسور زهتابی اورییمیزده دیر !
پرفسور زهتابی‌نین وفاتی‌نین ایل دؤنومو موناسبتی‌ایله
حسن راشدی : ۱/ دی / ۱۳۹۱
پروفسور زهتابی ۱۳۰۲ جی هجری شمسی ایلی شبسترده « كیریشچی » آدی ایله تانینمیش آیدین فیكیرلی عائله‌ده دونیایا گؤز آچدی و 1309 جو ایلده شبسترده مكتبه گئتدی .
ابتدایی مكتبی شبسترده و اورتا مكتبی تبریزده بیتیرندن سونرا 1320 جی ایل « تربیت معلم » دانشسراسیندا تحصیلینه داوام ائتدیریب ۱۳۲۲-۱۳۲۳ جو تحصیل ایلیندن تبریزده ابتدای مكتبینده درس وئرمه‌یه باشلادی و ۱۳۲۵ –جی ایل دموكرات فرقه سینین آچدیغی « آذربایجان اونیورسیته‌سی » ینین ادبیات فاكولته‌سینده عالی تحصیله باشلادی ، آمما بو بیلیم یوردو تهران طرفیندن وحشیجه‌سینه آذربایجانا هجوما كئچن شاه مامورلاری طرفیندن باغلانیب و آذر آیینین ۲۶ – سیندا آنادیلیمیزده چاپ اولان بوتون كیتابلار یاندیریلیب و ۲۱ آذر ۱۳۲۴ نهضتی سوسدورولاندان سونرا ۱۳۲۷ جی ایل و چوخلو فشارلار و تضییقلر آلتیندا قالدیغیندان ، چوخ آغیر شرایطله شوروی‌یه كئچمه‌یه مجبور قالمیش و بو اؤلكه‌ده‌ده توده حزبیندن بؤیوك ضربه‌لر گؤروب زیندانا دوشموشدور ‘ نهایت شمالی آذربایجانین باكی شهرینده عالی تحصیل قازانیب ، دوكتورلوق و پروفسورلوق مقامینا چاتیب انقلابدان سونرا و ۱۳۵۸ جی ایل دوغما وطنه گؤنئی آذربایجانا و شبستره دؤنموشدور .
دی آیینین بیرینجی گونو (۱۳۷۷جی ایل ) آذربایجان سئوگیسی‌ایله یاشاییب و بو سئوگینی سون نفسینه قَدَر اؤزو ایله داشییان پروفسور محمد تقی زهتابی‌نین بو دونیادان كؤچمه‌سی و ابدی بیر یاشاما آیاق قویماسی گونودور . بؤیوك اوستادیمیزین خاطره‌سینی عزیزله‌یه‌رك بیر ایل وفاتیندان سونرا و ۱۳۷۸ جی ایل وفاتی‌نین ایل دؤنومو مناسبتی ایله یازدیغیم مقاله‌نی سایین اوخوجولارا تقدیم ائدیرم .
پروفسور زهتابی چیچیكلر برنامه سینده – تهران ۱۳۷۴
پروفسور زهتابی اورَییمیزده‌دیر
۱۳/۱۰/۱۳۷۸
بیر ایل قاباق، یعنی ۱۳۷۷- جی هجری گونش ایلی آذربایجان میلّـتی‌نین هویت و وارلیغی ایله چیرپینان بیر اورَك ، دی آیینین بیرینجی گونو دایاندی و دی آیینین اوچونجو گونو شبسترده تورپاغا تاپشیریلدی ! شبستَر اهالیسی و آذربایجانین مختلیف شهرلریندن گلن ادیب ، شاعیر ، یازیچی و اؤیرنجیلر ، ۷۵ ایل عؤمور سوروب آذربایجان عشقی ایله یاشاییب، آذربایجان میلّـتی‌نین آلین یازیسی، هویت و وارلیغی یولوندا اؤز وارلیغیندان كئچن بیر غیرتلی ائولادینی تورپاغا تاپشیردی!
معجُز شَهَریندن باش قالدیریب میلّـتی‌نین دانیلمیش هویت و تاپدالانمیش شخصیتینی اونلارا قایتارماق اوچون ایناملا فعالیت آپاران بیر اینسان دیلیمیز، ادبیّاتیمیز و مدنیّتیمیز یولوندا چالیشانلاری درین ماتمه باتیردی. اوگون آذربایجان آنا، محمد تقی زهتابی آدیله تانینمیش ایناملی و ایمانلی ایگید بیر اوغلونو باغرینا باسدی !
پروفسور زهتابی عؤمور بویو و اَن گنج یاشلاریندان میلّـتی‌نین آلین یازیسینا لاقید قالماغا اؤزونو راضی ائده بیلمه‌ییب استالین دیكتاتورلوغو زامانیندان توتاراق عؤمرونون سون دقیقه‌سینه قَدَر خلقی‌نین معنوی حق‌لری یولوندا مبارزه‌دن بیر اَن بئله دایانمادی، ائله بو یئنیلمَز اراده‌سینه گؤره اوزون ایللر آغیر سورگون و زیندانلارا معروض قالدی.
بؤیوك عالیم، حتّا سورگون دوشوب زینداندا قالدیغی ایللرده‌ده بئله، بوتون فشار و تضییق‌لره دوزه‌رَك میلّـتینه چؤرَك یئمَكدن واجیب ساندیغی آذربایجان دیل و ادبیّاتی‌نین قورونوب ساخلانیلماسی یولوندا سارسیلمادان چالیشدی.
پروفسور زهتابی بؤیوك اینسانی سجیه‌لره مالیك اولاراق میثلی آز اولان مُـختلیف تخصصلی عالیم ایدی. او، آذربایجان توركجه‌سی‌نین و قدیم تورك‌دیللری‌نین متخصصی اولاراق قدرتلی شاعیر و قلمی گوجلو یازیچی و تدقیقاتچی ایدی؛ عین حالدا آدلاری چكیلن تخصص‌لردن علاوه عؤمرونون سون ایل‌لرینده دیلیمیزین دوزگون و یوكسك سویّه‌ده تاریخینی یازماقلا گؤستردی كی، مهارتلی تاریخ متخصصی ایمیش.
پروفسور زهتابی "ایران توركلری‌نین اسكی تاریخی" كتابینی یازماقلا توركلرین، خصوصیله ایراندا یاشایان توركلرین دیل تاریخی حقّینده یئنی بیر ایز بوراخدی. او، شرق و غرب عالیملری‌نین‌دیل تاریخی حقّینده یازدیقلاری اثرلرینی گئنیش سویّه‌ده و دریندن مطالعه ائدیب دونیا مدنیّتی‌نین تَمَل داشینی قویان سومئرلرین‌دیلی ایله دیلیمیزین بیركؤك و بیر اؤلچوده اولدوغوندان و هله آریایی‌لرین ایران اراضی‌سینه كؤچدوكلریندن نئچه مین ایل قاباق تورك كؤكلو خلق‌لرین آذربایجاندا یاشادیقلاریندان نئچه طرفلی و گوجلو سندلر ارائه ائتدی.
دوكتور زهتابی‌نین اوتوز جیلددن چوخ شعر، حیكایه و‌دیلیمیزین قرامئری حقّینده یازدیغی قیمتلی كتابلاریندان علاوه اونون یالنیز "ایران توركلری‌نین اسكی تاریخی" كتابینی مطالعه ائدَ‌ن هر بیر كس دریندن اینانیركی، بو بؤیوك عالیم آذربایجان میلّـتی یانیندا و تورك دونیاسیندا ابدی یاشایاجاقدیر.
ابدی یاشاییشا مالیك اولا بیلن اینسانلار عمومیتله عادی اینسانلار كیمی یاشاماغا قناعت ائتمَزلر، پروفسور زهتابی‌نین‌دا خصوصی یاشاییشی بئله اولموشدور.
او خصوصی یاشاییشی اوچون یوخ، آذربایجان میلّـتی‌نین حق‌لریندن مدافعه ائتدیی اوچون اوزون ایللر سورگون دوشموش، زیندان بوجاقلاریندا آغیر ایللر- آی‌لار و گونلر كئچیرمیشدیر، لاكین بونلارین هیچ بیریسی بؤیوك عالیمین توتدوغو یولدا اراده‌سینی سارسیلدا بیلمه‌میشدیر.
پروفسور زهتابی و ایران توركلری نین اسكی تاریخی كیتابی
پروفسور زهتابی عؤمرونون سون ۱۹ ایلینده عائله‌سی‌ایله بیرلیكده یاشاماقداندا ال چكیب آذربایجان بویدا عائله‌سی ایچینده یاشاماغی اؤزونه معنالی یاشاییش سئچمیشدیر. او انقلاب غلبه چالان گوندن گونئی آذربایجانا دؤنمه‌یه چالیشدی لاكین عائله‌سیز گله بیلدی!
او اللی آلتی یاشیندان عؤمرونون سون دقیقه‌سینه قَدَر اؤز حیات یولداشی و ایكی ائولادیندان مین‌لر كیلومتر اوزاق، تك و یالقیز یاشادی؛ چونكو او اؤزونو یالنیز اؤز عائله‌سینه یوخ، دیلی، مدنیّتی و وارلیغی تاپدالانمیش بیر میلّـته باغلی گؤرور و او میلّـتین یولوندا چالیشماغی عائله‌سیله یاشاماقدان اوستون توتوردو.
بؤیوك عالیم دوغما وطنه گَلَن گوندن مـیلّتیمیزین دوغما دیل و مدنیّتی اؤزه‌رینده فعالیته باشلادی، تبریز بیلیم یوردوندان باشلاماق هر یئردن داها لازیم و گرَكلی ایدی. تبریز دانشگاهیندا آذربایجان توركجه‌سی و عرب‌دیلینی تدریس ائتمه‌یی وظیفه گؤتوردو ، هر ایكی‌دیله احاطه‌سی وارایدی، بو‌دیللرده دوكتورلوق و پروفسورلوق درجه‌سی آلمیشدی، سكگیز ایلدن چوخدا عراقدا درس دئمیشدی، آمما بودا چوخ سورمه‌دی!
«فرهنگی انقلاب» باشلاندیقدا، بیلیم یوردلاردا باغلاندی. دئمه دوكتور زهتابی‌نین آلین یازیسی دا باشقا جور یازیلمیشمیش! یئنه‌ده زیندان، یئنه ده میلّـت‌دن آیری دوشمك دوغما وطنده‌ده دؤرد ایل سوردو. دؤرد ایل كی بیر زاد دئییل، دوكتور زهتابی مـیلّتی‌نین هدفی یولوندا اوزون ایللر سیبری سویوغوندا سورگونه دؤزوب آمما سارسیلمامیشدی، دؤرد ایلده دؤزدو، یئنه ده میلّـتینه قووشدو یئنه‌ده چالیشدی ریاسیز، بویاسیز و ایناملا!
مظلوم میلّـتی‌نین مظلوم‌دیلینی ائولرده درس دئدی. جاوانلارا ایناندی، اوشاقلارین دیلینده دانیشدی، بؤیوكلره حُـؤرمت بسله‌دی و یالنیز یاشادی. محرومیّت چكدی آمما هئچ واخت چكدیگی محرومیّتدن دانیشمادی، لاكین میلّـتی‌نین محرومیّتیندن اوره‌یی آجیدی، خصوصی ایله میلّـتی‌نین اَن ایلكین اینسانی حقّی اولان مدنی- فرهنگی محرومیّت اونو هر بیر محرومیّتدن آرتیق اینجیدیردی.
او «ایران توركلری‌نین اسكی تاریخی» كتابینی یازماقلا هویت بُـحرانینا دوچار اولانلاری بو بُـحراندان چیخارتدی. شوونیست‌لرین و پهلوی‌چیلرین قوندارما تاریخینه اینانان آذربایجانلیلار و توركلره : «گؤره‌سن بیز مین ایلدیر، یئددی یوز ایلدیر، یوخسا صفوی دؤوروندن بو طرفه توركلَشمیشیك » دییَنلرین شُبهه‌سینه سون قویاراق دیلیمیزین ایراندا ۷۰۰۰ ایللیك تاریخینی اوزه چیخاردیب تاریخلری هخامنش شاهلاریندان باشلایان و ۲۵۰۰ ایللیك تاریخه فخر ائدَ‌ن‌لرین آلتین رؤیالارینا سون قویدو!
علمی‌نین درینلیگینه و یاشی‌نین چوخلوغونا باخمایاراق یئنی نسیل ایله اوتوروب- دورماغی، اونلارین چیین‌‌لرینده اولان آغیر مـیلّی وظیفه‌لر اؤزه‌رینده مباحثه‌لره گیریشمه‌یی ضروری گؤردو؛ وار قوه‌سی ایله چالیشدی بیر میلّـتین وارلیغی و هویتی اوچون و عؤمرونون سون دقیقه‌سینه قَدَرده چالیشمادان دایانمادی.
اونون دونیا مالیندان هئچ زادی یوخودو دئسَك هئچده یانیلمامیشیق؛ یاشاییشی عادی بیر ایشچی یاشایشیندان‌دا ساده ایدی. یالنیز و تك یاشادیغی ساده ائوینده آلتی متر مربع‌لیك بیر خالچاسی‌دا بئله یوخودو.
شبسترده آتا- بابادان قالان یئنی‌جه تیكدیردیگی آلتمیش – آلتمیش بئش متر مربع بینا و ۲۰- ۳۰ مترمربع حدودو حَیَطی اولان یاشادیغی ائوین یاشام اوتاغی‌نین یئرینی «نَمَدی» آدلاندیردیغیمیز موكت اؤرتموشدو. بیر آغ- قارا تلویزیوندا یوخودو بو ائوده. رنگی آتمیش بیر ماسا (میز) آرخاسیندا، عؤمرونون نه قَدَر اوزون اولدوغونو تخمین ائتمك چتین اولان بیر صندل‌ده وار ایدی.
آغاجدان دوزلمیش، اوتوراجاق و دایاناجاق یئری گیرده اولان بئله بیر صندلی من سون ایللرده آنجاق دوغوم یئریم گئرمی‌ده اسكی بیر قهوه خانادا گؤردوكده اوشاقلیق خاطره‌لریمی گؤز اونونده جانلاندیرمیشدیم. یئنی تئكنولوژی جهازلاریندان ایكی نشانه وارادی بو ائوده؛ بیر تئلفون، ایكینجیسی‌ده گاز پینجی (بوخاری‌سی).
پروفسور زهتابی نین پرتوره سی ( رسام خانیم زرین نعمت )
گاز پینجی آرخاسینداكی طاقچادا آذربایجان انسیكلوپئدیاسی‌نین بوتون جیلدلری، ائودن دام اوستونه چیخان پیلله یولوندا ایسه مُـختلیف نشریه نمونه‌لری، خصوصی ایله «امید زنجان» نشریه‌سی داها چوخ گؤزه چارپیردی. یازیچیسی‌نین آدینی ابدیته قَدَر تاریخمیزین قیزیل صحیفهلرینده ثبت ائدیب ساخلایان، دیلیمیزین نئچه مین ایللیك تاریخینی نامردجه‌سینه تحریف ائدَ‌نلره و وارلیغیمیز دوشمنلرینه سارسیدجی جاواب ساییلان و ۱۳۷۷ جی ایلین پاییزیندا چاپدان بوراخیلاركن ساتیلیب قورتاران «ایران توركلری‌نین اسكی تاریخی» كیتابی یئتیم و باش‌سیز قالمیش بیر معصوم اوشاق كیمی رنگی آتمیش میز اوستونده سانكی یوخویا گئتمیشدی!
بختی قارا بیر میلّـتین آلین یازیسینا ایللر بویو آرخاسیندان تأثّر و تأسّف‌له باخدیغی گؤزلوك ایسه ماسانین اوزه‌رینده آرخاسی اوسته دوشموشدو، سانكی اودا دونیانی وداع ائتمیشدی! بونلارین هامیسی بیر آنلامی بیلدیرمك ایسته‌ییردیلر :
«مظلوم بیر میلّـتین عشقی ایله چیرپینان و وطن سئوداسیندا یانان بیر اورَك ابدی اولاراق دایاندی! »
بو حُزونلو گؤرونتوسو اولان و ساده ائوده پروفسور زهتابی كیمی بؤیوك بیر اینسان یاشاییردی. بؤیوك اینسانلار بؤیوك و طمطراقلی ائولرده یوخ، بؤیوك فیكیرلرله یاشاییرلار؛ اصلینده بؤیوك اینسانلار اؤزلرینه یوخ میلّـتینه یاشاییرلار، اونلارین هر بیر حركت و چالیشمالاری بئله اؤزلری اوچون دئییل میلّـتلری اوچوندور. میلّـتی‌نین دیل، مدنیّت و تاریخی یولوندا سارسیلماز اراده و ایمانلا چالیشان پروفسور زهتابی ۱۳۵۸- جی ایلدن، وفات ائتدیگی گونه قَدَر تك و یالنیز یاشادی.
بیر گون ادبیّاتچیلارین بیری: « اوستاد اوزون ایللردیر عائله‌نیزدن اوزاق و تك یاشاییرسینیز، ایكی ائولادینیزا گؤره داریخماییرسینیزمی؟- سوروشدوقدا :
« من ایكی ائولادیمین یانیندا اولماقدانسا میلیونلار ائولادیمین یانیندا اولماغی اوستون توتورام، نئچه میلیون ائولادیم یانیمدادیر قوی ایكیسیندن‌ده اوزاق یاشاییم» – دئمیشدی !
قوزئی و گونئی آذربایجاندا یاشاییشی‌نین اَن آجیلی و آغیرلی گون‌لرینده وطن عشقی و میلّـتی‌نین سئوگیسی ایله یاشامیشدی بو بؤیوك اینسان. شمالی آذربایجاندا باكی اونیوئرسیته‌سینه عالی نومره ایله قبول اولدوغو زامان، آذربایجان دیل و ادبیّاتینی اؤز اختصاصی بؤلومو سئچمیشدی، اونیوئرسیته‌نین كیمیا معلّم‌لریندن بیری بئله بیر موضوعونو گؤردوكده استعدادلی گنج محمد تقی‌نی یانینا چاغیراراق: « سن یوكسك استعدادا مالیك بیر گنج‌سن،آذربایجان دیل و ادبیّاتی یئرینه كیمیا رشته‌سینی اوخوماغا گؤتور، اینانیرام سن بو اختصاص‌دا بؤیوك بیر متخصص اولا بیلرسن» دئدیكده؛
«سیزین مَحبّتینیزه حُؤرمت بسله‌ییرم لاكین منیم میلّـتیمین بوگون كیمیادان آرتیق اؤز دیل و ادبیّاتینی اؤیرنمه‌یه احتیاجی وار »- دئمیشدی!
پروفسور زهتابی میلّـتی‌نین قارا آلین یازیسینی دگیشدیرمه‌یه بیر اَن بئله چالیشمادان دایانمادی، او درین مطالعه و تدقیق‌لرله مشغول اولدوغو حالدا تبریزده اؤزل ائولرده اؤیرنجیلره دیلیمیزی یوكسك علمی سویّه‌ده اؤیره‌دیر و آردی- آراسی كسیلمه‌دن مقاله‌لر یازیر تورك‌دیللی نشریه‌لرده چاپ ائتدیریردی. ایلك دفعه و ۱۳۷۷- جی ایل تیر آییندا و ۶۴ نفر تانینمیش یازیچی، شاعیر و ادبیّاتچیلارین امضاسی ایله جمهور رئیس خاتمی‌یه یازیلان آچیق مكتوب و اساس قانونون ۱۵- جی ماده‌سی‌نین اجراسینی ایسته‌مك طلباتی اونون فیكری، چالیشماسی و جسارتی ایله حاضیرلاندی. عین حالدا او، ۱۳۷۷- جی ایلین اوللرینده آذربایجانلیلار بیر «قوم = قبیله » دئییل بیر «میلّـت»دیر مباحثه‌سینی آرایا آتدی.
اولو اینسان دوكتور زهتابی، آذربایجان میلّـتینی "قوم " آدلاندیرماغی ایران چرچیوه‌سینده یاشایان ۳۰ میلیون تورك‌دیللی اینسانلارا حُـؤرمت‌‌سیزلیك آدلاندیریردی. زنگین‌دیل، ادبیّات، مدنیّت، فولكلور و اؤنملی تاریخه مالیك اولان بیر میلّـتی «قوم» آدلاندیرماق اولا بیلرمی دئیه‌ردی؟
و نهایت تاریخیمیزده بیر دؤنوش نقطه‌‌سی ساییلان «ایران توركلری‌نین اسكی تاریخی» كیتابی، دیلیمیزین تاریخینی ۷۰۰۰ ایله آپاریب چیخاران، دیل و مدنیّت دوشمنلریمیزه سارسیدجی و سَندلی جاواب اولان كیتاب، اونون جسارت و تلاشی ایله میلّـتیمیزه تاریخی بیر هدیه اولدو.
پروفسور زهتابی تربیه ائتدیی اؤیرنجیلر و یازدیغی- یاراتدیغی اثرلرله آذربایجان تاریخینده ابدی یاشاییشا مالیك اولدو.
آذربایجان میلّـتی بو بؤیوك اینسانین آدیله فخر ائدیر، آذربایجان تاریخی‌ایسه اؤز شانلی صحیفهلرینده اونون آدینی قیزیل قلمله یازاجاق و تورك دونیاسی اونا فخر ائده‌جكدیر!
▀
دوكتور زهتابی حاقدا ۱۳۸۳-جو ایلده یازیلان باشقا بیر مقاله نی بو آدرس ده اوخویا بیلرسینیز:
http://yurddash.org/?p=213#more-213