دو زبانگی یا دیگلوسی تركان در ایران

                                                        حسن راشدی 

آچیقلاما : بو مقاله  22/9/1379 تاریخینده یازیلمیشدیر

تحصیل به زبان تركی یكی از نیازمندیهای اساسی مردم ترك ایران است كه بی توجهی به آن می تواند عواقب ناخوشایندی را به دنبال داشته باشد.

باور اكثریت مردم  ترك ایران بر این است كه مسئولین كشور با این نیازمندی معنوی مردم كشور بیگانه نیستند،اما تمامیت خواهان و انحصار طلبان فرهنگی كه می خواهند زبان و فرهنگ و ادبیات غنی و متنوع ایران را فقط در قالب تنگ  زبان فارسی بگنجانند و ایرانی بودن را تنها فارس بودن تبلیغ كنند با پیش كشیدن تصورات واهی،مسئولین مملكتی را در اجرای اصول 15 و 19 قانون اساسی دچار تردید می كنند.

حتی مدافعان دموكراسی و آنهائیكه شعار "ایران برای همه ایرانیان" را سرلوحه تبلیغات انتخاباتی خود برای مجلس ششم قرار داده بودند در جواب سئوال علت عدم اجرای اصول 15 و 19 قانون اساسی و تدریس به زبانهای غیر فارسی در مدارس،به كلی گوی متوسل شده و اساسا مسئولیت خود را در دفاع از دموكراسی فراموش می كنند!

اما ملت آگاه آذربایجان می داند كه دیگر تاریخ فرضیه كهنه "یك زبان و یك كشود" سالهاست به سر رسیده و با اتكا به این فرضیه فرسوده نمی توان ملتی را از حقوق فرهنگی و زباتی خود محروم كرد.مردمی كه امروز در چارچوب خط مرزی ایران زندگی كرده و به تركی سخن می گویند بر خلاف تصورات و تبلیغات تفرقه افكنانه آریائیست ها و پان ایرانیست ها،خود را وارثین اصلی و بومی این سرزمین كهنسال می دانند كه تاریخ آن نه از 2500 سال پیش و از زمان كوچ اقوام آریایی از استپ های جنوب سیبری به ایران و تشكیل حكومتهای هخامنشی،بل از زمان ارائه اولین تمدن بشری به جهان بشریت و 7000سال پیش توسط تركان دیرین این كشور یعنی سومریان شروع شده و تا به امروز ادامه یافته است.

در طول تاریخ 7000 ساله ایران،تنها هزار سال پادشاهان غیر ترك از جمله یونانی و فارس و عرب بر ایران حكومت كرده اند كه كمتر از زمان 6/1 كل تاریخ ایران است.

از شروع حكومت غزنویان و از هزار سال پیش تا پایان حكومت قاجار نیز جز حكومت كوتاه مدت زندیه هیچ عنصر غیر تركی در ایران حكومت نكرده است.در طول مدت 2500 سال،دو ملت ترك و فارس همواره در كنار هم زندگی مسالمت آمیزی داشته و در طول حكومت هزار ساله اخیر،پادشاهان ترك همواره از نخبگان فارس زبان در اداره امور كشوری استفاده كرده و آنها را تا مقام نخست وزیری ارتقا داده اند

.

در طول حاكمیت سلاطین ترك بر ایران در عین حالی كه زبان پادشاهان و صاحب منصبان كشوری و لشكری تركی بوده و در مباحث دینی و فلسفی و علمی از زبان عربی استفاده میشد،زبان دری(فارسی)به عنوان زبان شعر و عرفان مورد حمایت پادشاهان ترك بوده و این سلاطین در تشویق شاعران فارسی گوی به سرائیدن شعر و تقویت زبان فارسی نقش اساسی داشتند،در طول حكومت این حاكمان زبات تركی و فارسی در كنار هم و به موازات هم تا پایان دوره قاجار مورد استفاده در گفتار و نوشتار قرار می گرفته كه آثار ارزشمندی از هر دو زبان به یادگار مانده است.

از زمان حاكمیت خاندان پهلوی كه به حاكمیت مطلق زبان فارسی در ایران منجر گردید،تدریس زبان تركی در مدارس ممنوع شد(1) و بجز یكسال و در زمان نهضت مردم آذربایجان به رهبری سید جعفر پیشه وری در سالهای 1324-1325 كه زبان تركی زبان رسمی دانشگاه و مدارس و ادارات آذربایجان شد در بقیه زمانها اجازه تدریس به این زبان در مدارس و مراكز آموزشی ایران داده نشده است و در حالی كه زبان تركی آذربایجانی در دانشگاههای مختلف جهان تدریس و تحقیق می شود و دانشجویان زیادی در این كشورها به تحصیل و بررسی این زبان در مقاطع مختلف دانشگاهی می پردازند در كشور خودمان فرزندان این مرز و بوم از تحصیل به زبان خود محروم مانده اند!

در كشوری كه  نصف جمعیت آن را تركان تشكیل می دهند و در مراكز آموزشی عالی آن زبان،ژاپنی،ارمنی،هوسایی و سواحلی آفریقائیها تدریس می شود ، برای تدریس و تحصیل قانونمندترین زبان دنیا یعنی تركی در این مراكز جایگاهی نیست!

و در حالی كه رئیس جمهور كشور با ارائه "گفتگوی تمدن ها"چراغ روشن فرهنگ و تمدن را به عبادتگاه فرهنگ دنیا تقدیم می كند،خانه كوچك گفتگوی  تمدن و فرهنگ  خود در تاریكی است!

علی رغم عدم امكان تحصیل و تحقیق به زبان تركی در داخل كشور،در سالهای اخیر مطالعه و بررسی این زبان مورد توجه دانشمندان زبانشناس،محققین و دانشجویان دانشگاههای مختلف جهان قرار گرفته  و در این زمینه تحقیقات نسبتا گسترده ای انجام گرفته و در حال انجام می باشد.

در طول یك سال گذشته (از پائیز 1378 تا پائیز 1379) سه نفر از دانشجویان دانشگاههای كشورهای كره جنوبی،سوئد و سوربن فرانسه موضوع پایان نامه های خود را تحقیق و بررسی زبان تركی در ایران قرار داده اند.

"كلمات مشترك در زبان كره ای و تركی" موضوع پایان نامه دانشجوی كره ای،"تركان دو زبانه تهران" موضوع پایان نامه دكترای دانشجوی سوئدی و "دو زبانگی یا دیگلوسی در ایران" موضوع پایان نامه دكترای آقای سونل بوسنالی دانشجوی دانشگاه سوربن فرانسه می باشد.

آقای "سونل بوسنالی" كه ملیت تركیه ای دارد و در دانشگاه سوربن فرانسه تحصیل می كند با ارائه ارقام و آمار در مورد ترك زبانان ایرانی كه به زبان غیر مادری تحصیل كرده و مجبور به نوشتن و صحبت كردن به زبان فارسی می باشند دو زبانگی یا دیگلوسی را از نظر كاربرد زبان مادری در محیط های مورد مطالعه علمی قرار داده و پس از نتیجه و بررسی به مدت یك سال در ایران خلاصه پایان نامه خود را روز دوشنبه 23/8/79 طی مراسمی در تهران در محل ساختمان انجمن فرهنگی ایران و فرانسه با شركت رئیس انجمن آقای كریستوفر و دیگر اعضا انجمن و در حضور تعداد زیادی از استادان دانشگاه تهران ،دانشمندان،محققین و نویسندگان آذربایجانی مقیم مركز از آن جمله آقایان دكتر جواد هیئت،استاد بهزاد بهزادی،اینجانب و دیگران قرائت كرده و توضیحات لازم را ارائه نمود.

در این مقاله قسمتی از تحقیقات آقای بوسنالی ارائه گردیده ، مورد تجزیه –تحلیل قرار می گیرد.

آقای بوسنالی دو شهر تهران و سلماس را به عنوان نمونه شهرهای مورد سئوال تحقیقی خود انتخاب كرده و كاربرد زبان تركی را در این دو شهر مورد مطالعه حضوری قرار داده است؛از نظر آقای بوسنالی دو شهر تهران و سلماس از آن جهت انتخاب شده اند كه در تهران زبان تركی در همسایگی زبان فارسی و دیگر زبانهای مرسوم ایران قرار دارد و در سلماس نیز این زبان همسایگانی چون كردی و ارمنی دارد.

نمونه آماری آقای بوسنالی در تهران 10000/1 و عدد 555 و در سلماس 1000/2 و عدد 36 می باشد.ایشان سئوال خود را در تهران در بین دوزبانه های تركی شروع كرده كه:

 الف:والدین آنها ترك زبان بوده و در تهران متولد شده اند.

ب:یكی از والدین آنها  ترك زبان بوده است 

 پ:ترك زبانانی كه مدت طولانی در تهران شساكن بوده اند؛اما در سلماس انتخاب خاصی نبوده است.

همچنین پرسش شوندگان ایشان در تهران از سه قشر مرفه(شمال شهر) متوسط (مركز شهر) و فقیر (جنوب شهر) انتخاب شده اند.

دانشجوی دكترای دانشگاه سوربن در مورد جمعیت ترك زبانان ایران موفق به كسب آمار دقیق نشده و با توجه به آمارهای ارائه شده از طرف دولت و آمارهای غیر رسمی عددی بین ده میلیون تا سی میلیون را ارائه داده است اما ایشان با مراجعه به آمار بین المللی رقم بین 14-17 میلیون را ثبت كرده است.

اولین سئوال ایشان در تهران و سلماس نام زبانی است كه از پرسش شوندگان شده است.پرسش شوندگان تهرانی و سلماسی نام زبان تركی را كه مورد سئوال آقای بوسنالی بوده چنین نامیده اند:

عجمی نامی است كه در بین عده ای از كردزبانان به تركی اطلاق می شده است.

در سلماس 86% پرسش شوندگان زبان تركی را زبان مادری خود می دانستند و 14% دیگر نیز كه والدین غیر ترك داشتند زبان مادری خود را غیر از تركی می دانستند.

در تهران در بین 146 پرسش شونده تهرانی كه پدر و مادر ترك داشتند و یا یكی از والدین آنها ترك بود 74%زبان مادری خود را تركی،و از تعداد 26% بقیه 21% فارسی و 4% نیز زبان مادری خود را گیلكی ،تالشی و یا لری می دانستند.

همچنین كسانیكه یكی از والدین آنها فارس زبان بود زبان مادری خود را فارسی می دانستند اما در بین پرسش شوندگان 2% نیز زبان مادری خود را تركی می دانستند كه والدینشان ترك نبودند.

در بین پرسش شوندگان در سئوال اینكه در چه مكانهای به زبان تركی صحبت می كنید؟با توجه به درجه اهمیت اجتماعی استفاده از آن از كم اهمیت به پر اهمیت جواب چنین بوده است:

در اینجا منظور از مدرسه"محیط مدرسه" می باشد و الا در بین پرسش شوندگان كه ایا در كلاس درس به تركی صحبت می كنید جواب همه آنها منفی بوده است.

29%از پرسش شوندگان تهرانی تركی را فقط در خانه صحبت می كنند و 26% نیز آن را در همه جا صحبت می كنند اما 10%در هیچ جایی به تركی سخن نمی گویند و 3%نیز گفته اند در همه جا به تركی سخن می گوییم مشروط بر اینكه همه ترك باشند و یا در موقع لازم به تركی حرف می زنیم.

در بین پرسش شوندگان سلماسی در سئوال اینكه ایا تركی را تنها در خانه صحبت می كنید؟ فقط یك نفر به این سئوال جواب مثبت داده است.

با توجه به آمار داده شده در دو شهر نمونه تهران و سلماس استفاده از زبان تركی بیشتر در محیط خانواده انجام می گیرد.در تهران تعداد استفاده كنندگان از این زبان در خارج از كانون خانوادگی و با توجه به اهمیت اجتماعی مكانهای عمومی به خصوص در بین نسل جدید كاهش یافته است.

در تهران بیشتر پرسش شوندگان خانه را محل مناسب برای استفاده از زبان تركی می دانند و از صحبت  كردن آن در مكانهای عمومی خودداری می كنند و بعضی ها هم حتی استفاده از آن را درمكانهای عمومی و رسمی رد می كنند!

از نظر آقای بوسنالی "دو زبانگی و یا دیگلوسی" در تهران به صورت آشكار مشاهده می شود اما دیگلوسی و یا رد زبان مادری را در بین ترك زبانان سلماسی نمی توان مشاهده كرد.

در سلماس در مكانهای عمومی تعداد صحبت كنندگان به زبان تركی بیشتر از خانه است و این روند نشان می دهد علاوه بر ترك زبانان،كردزبانان و یا دیگر زبانان ساكن سلماس نیز در مكانهای عمومی به تركی صحبت می كنند.

در سلماس فقط در مكانهای رسمی است كه استفاده از زبان تركی كاهش می یابد؛آمار بدست آمده در سلماس نشان از موقعیت اجتماعی بالاتر زبان تركی است اما این موقعیت در تهران به قدری ضعیف می شود كه بعضی ها حاضر نیستند در هیچ جا به تركی صحبت كنند!

با توجه به تحقیقات اقای بوسنالی می توان نتایج زیر را هم بدست آورد:

29% از تهرانی ها ی دو زبانه ،تركی را فقط در خانه صحبت می كنند و از صحبت كردن آن در بیرن از خانه دوری می كنند و 10% نیز در هیچ جا به تركی سخن نمی گویند.این آمار نشان از احساس حقارت 39% از ترك زبانانی است كه تاب مقاومت در مقابل تحقیرها و توهین ها به زبان مادری را نداشته و با انكار زبان مادری و یا صحبت نكردن آن در بیرون خانه حتی با كسانیكه فارسی نمی دانند یعنی با آسیمیله كردن خود،در سنگر زبان فارسی پناه می گیرند!!

همچنین فارسی نامیدن زبان مادری خود توسط 70% از كسانیكه یكی از والدین آنها ترك می باشد نشان از احساس عدم امنیت در هویت تركی و چسباندن خود به هویت فارسی می باشد.

در سلماس نیز در عین حالیكه نمی توان از دیگلوسی و یا رد زبان مادری صحبت كرد اما در بین 86% از كسانیكه زبان مادری خود را تركی می دانند،فقط 74% آنها در خانه به تركی صحبت می كنند یعنی 12% از این خانواده ها تحت تاثیر تبلیغات رادیو-تلویزیون،روزنامه ها و دیگر رسانه های فارس زبان آسیمیله شدن را از درون خانه خود شروع كرده اند و در خانه با خود و با فرزندان خود به فارسی (با احتمال 99%) صحبت می كنند،اینان تحت تاثیر فشار روانی دست به این كار می زنند و این بدان معناست كه در تهران آسیمیله شدن هم در خانه صورت می گیرد هم در خیابان،اما در سلماس این جریان از درون خانه ها شروع شده است!

         سون   22/9/79

.................................................................................................................

(1)   به دستور رضا شاه در سال 1309 به جز زبان فارسی،تدریس بقیه زبانها در ایران ممنوع شد