+0 بَگَن (Bəyən)
میلّی
حکومت نه ایشلر گؤردو ؟یازان: دوکتور محمد تقی زهتابی، 1354 جو ایل
بؤیوک اجتماعی ایشلر گؤرمک اوچون بیر ایل چوخ آز بیر مدّتدیر. بونونلا برابر میلّی حکومت بیر ایل عرضینده تهران حکومتی‌نین ایللر اوزونو آذربایجاندا گؤرمه دیگی ایشلری گؤردو. بونودا علاوه ائتمک لازمدیرکی، اصلاحات اوچون پول لازمدیر، لاکین میلّی حکومت ایش باشینا گلنده بوش الیله ایشه باشلادی، چونکو دوشمنی آییق سالماماقدان اؤتورو فرقه آذربایجان بانکلارینی ۲۱ آذره بیر هفته قالانا قدر اؤز الینه آلمامیشدی.
تهران حکومتی بو فرصتدن استفاده ائدیب تبریز بانکلاریندا اولان نقد پوللاری چکیب آپارمیشدی. بئله کی فرقه بانکلاری تحویل آلاندا دولت بانکیندا ایکی میلیون ایکی یوزمین تومن، آیری بانکلاردا ایسه یاریم میلیون تومن پول واریدی. بونون مقابلینده بانکلار ۱۰ میلیون تومن خلقه بورجلو ایدی. بوندان علاوه میلّی حکومت آذر آیی بابتیندن کارمندلره اون میلیون تومنده آرتیق حقوق وئرمه لیدی. دئمک میلّی حکومت ایش اوستونه گلنده بوش الیله ایشه باشلامیشدی.
تبریزین بوتون اهالیسیندن آنجاق ۲۰۰- مین نفری قالیردی و آذربایجانین یوزمینلرجه اهالیسی عائله لرینی دولاندیرماق اوچون آذربایجانی ترک ائدیب ایرانین باشقا یئرلرینه سپهلنمیشدیلر. بونا گؤره ده ۲۱ آذر نهضتی‌نین مهّم ایشلریندن بیری‌ده آذربایجانین برباد حالا سالینماسی و محو اولماغا دوغرو گئتمه سی‌نین قاباغینی آلماق ایدی . بو بربادلیق ،مشروطه انقلابی و خیابانی قیامی زامانی خلقیمیزین گؤستردیگی قهرمانلیقلارین و ایرانین استقلالینی قوروماقلارین تهران حکومتی و رضاشاه طرفیندن آذربایجانا وئریلن جزا و مکافات موزدو ایدی!
دئمک آذربایجان ، اوتوز ایل تهران طرفیندن عمدا برباد حالا سالیندیقدان سونرا ، الی بوش ایش اوسته گلمیش میلّی حکومته تاپشیریلدی. لاکین خلقه و اونون همّتینه دایانان، خلق طرفیندن و اونون ایستگی ایله ایش باشینا گلن میلّی حکومت دؤرد بئش آی مُدّتینده عادلانه مالیاتلار، خلقین کونوللو کؤمگی ایله کارخانالار و سایر گلیر منبعلرینی ایشه سالدی و ورشکست حالیندا اولان وضعیتی دوزلتدی . مرحوم پیشه وری باش وزیر اولدوغو زامان ۱۳۲۵- نجی ایل فروردین آیی‌نین ـ۱۶ سیندا میلّی مجلسین ایکینجی اجلاسیندا دئدی :
«بوگونکی آیین ۱۶ سی‌دیر، مالی جهتدن داها وحشتیمیز یوخدور. بیز بیلیریک کی پولوموز وارسا بؤیوک موفقیتدیرکی، بورجوموزو تنظیم ائتمیشیک و کسر بودجه میزده یوخدور.»(پیشه وری سئچیلمیش اثرلری ۳۵۰)
میلّی حکومتین مختلیف قیسمتلرده آپاردیغی اصلاحاتین هامیسینی گؤسترمک مومکون دئییلدیر؛ بورادا اونلارین ان مهملرینه اشاره ائده جه‌ییک. اکینچیلیک و کند حیاتی باره ده دئمک لازمدیرکی، میلّی حکومت زامانی بوتون خالصه تورپاقلار و آذربایجاندان قاچمیش خلق دشمنلری‌نین تورپاقلاری کندلیلر آراسیندا بؤلوندو، اکینچیلیگی گئنیشلندیرمک اوچون کندلیلره توخوم وئریلدی و مادی کؤمک اولوندو. صوفیان طرفینده اکینچیلیگین نمونه و تجربه یئرلری و علمی تحقیقات ایشلری اوچون بینوره حاضیرلانماغا باشلاندی و تورپاق صاحیبلریله کندلیلر آراسیندا عادلانه مناسبتلر و قانونلار قورولدو.
صنایع ساحه سینده آذربایجانین مختلیف شهرلرینده باغلانمیش کارخانالار میلّی حکومت طرفیندن ایشه سالیندی و ایشسیزلرین بؤیوک حصه سینه ایش تامین ائدیلدی و آذربایجانین اقتصادیاتی جانلاندیریلیب محکم اساسلار اوزه رینده قورولدو. میلّی حکومت خشکبار و سایره محصوللارا بو شرطله صادرات اجازه وئردی کی، صادر ائدنلر اؤلکه نین احتیاجی اولان شئیلری وارد ائتسینلر. ۲۱ آذر نهضتیندن قاباق آذربایجاندا مریضخانالارین فقط ۲۰تختخوابی واریدی؛ فرقه زامانیندا آذربایجاندا بیر ایل مدّتیننده ۲۰ تازا خسته خانا آچیلدی، بو خسته خانالاردا ۸۰۰ تختخواب واریدی.
دیل ، فرهنگ، مدنیت ساحه سینده میلّی حکومتین گؤردویو ایشلر تهران حکومتی‌نین ۵۰ ایل عرضینده آذربایجاندا گؤردویو ایشلردن قات – قات اوستون ایدی.بیر ایل عرضینده تبریز دانشگاهی یارانیب آنا دیلینده ایشه باشلادی و اونون بناسی‌نین اساسی قویولدو؛ بو بیر ایلده رسمی دولت تئاتری یارانیب آنا دیلینده موفقیتلی نمایشلر وئرمگه باشلادی.
میلّی حکومت دؤورو بوتون ابتدائی و اورتا مکتبلرده حتی تازا قورولموش تبریز دانشگاهیندا درسلر آنا دیلینده ایدی.بو مدتده ابتدائی مکتبلرین اکثر کلاسلاری اوچون آنادیلینده درس کیتابلاری حاضیرلانیب چاپ ائدیلدی و مجانا اوشاقلارین اختیاریندا قویولدو. میلّی حکومت رادیوسو قورولوب ایشه باشلادی. آذربایجانین بوتون شهرلرینده او جمله دن زنجاندا تورک دیلی رسمی دولت دیلی ایدی. بونوندا نتیجه سینده بو بیر ایلده آنادیلیمیز کئچمیش بیر عصیردن داها چوخ انکیشاف ائدیب گؤزللشدی و یوزلرجه شاعیر، یازیچی و روزنامه یازان مئیدانا گلدی. دیلیمیز و ادبیاتیمیزین بو سرعتلی انکیشافی تهران اوردولاری‌نین تبریزه گلمه سیله دایاندی!
۱۳۲۵ – نجی ایل آذرین 26 سیندا تهراندان گلن جلادلار، فرقه زامانی آنادیلینده چاپ ائدیلمیش کیتابلاری تبریزین کوچه لرینده اودلاییب یاندیردیلار! میلّی حکومت زامانی تبریز- زنجان اردبیل، اورمیه، ماراغا و سایر آذربایجان شهرلری‌نین کوچه لری آسفالت اولدو ؛چوخلو کیتابخانالار و اجتماعی مدنی یئرلر آچیلیب بو شهرلرده اجتماعی بنالارین تیکیلمه سینه باشلاندی.
تبریز لوله کشی سی‌نین اساسی قویولدو و تبریزی سو جهتدن اساسی شکیلده تامین ائتمک اوچون “سیوان” چایینین تبریزه گتیریلمه سی‌نین نقشه سی چکیلیب قورتاردی.میلّی حکومت و آذربایجان دموکرات فرقه سی گنج نسلین تربیه سینه خصوصی فیکیر وئریردی. مرحوم پیشه وری ۱۳۲۵- نجی ایل تیرآیی‌نین ۱۵ نده تشکیل اولموش دموکرات جاوانلاری‌نین بیرینجی کنگره سینه گؤندردیگی پیامیندا یازدی :
«جاوانلاریمیز گله جه‌ییمیزدی، بیز اونلارا همیشه اومید گؤزو ایله باخیریق. اگر اونلارین تربیه سی دوزگون یول‌ایله گئدیرسه بیز هامیمیز خوشبخت اولاریق.»(پیشه وری ۲۱ آذر روزنامهسی صحیفه ۷۱) جاوانلار تشکیلاتی‌نین رهبرلیگی آلتیندا آذربایجانین هر یئرینده اوشاقلار تشکیلاتی یارانمیش و مینلرجه اوشاق متحدالشکل حالا سالینمیشدیر.
آذربایجان دموکرات فرقه سی‌نین رهبرلیگی آلتیندا یارانان ۲۱ آذر نهضتی و بو نهضت طرفیندن بیر ایل عرضینده آذربایجان شهرلرینده او جمله‌دن زنجاندا گؤرولن ایشلری بیر مقاله ده گؤسترمک مومکون دئییلدیر. بو حرکت ایران آزادلیق مبارزه سی، هابئله آذربایجان خلقی تاریخینده ائله بؤیوک حادثه دیرکی، اونون باره سینده چوخلو یازیلار یازیلمیش و یئنه ده یازیلاجاقدیر!