+0 بَگَن (Bəyən)
ادبی‌دیلده یازمالیـییق
یوخسا محلی لهجه ده؟
حسن راشدی : 17 فروردین 1377
آچیقلاما :
سون آیلاردا تبریز
بیلیم یوردونون ( دانشگاهی نین ) آذربایجان تورکجه‌سی ادبیاتی بؤلومونده لیسانس
مقطعینده اؤیرنجی قیول ائتمه‌سی و آذبایجان ادبیاتی‌نین ادبی شیوه‌ده درس وئریلمه‌یه
تصمیم توتولماسی فارس راسیسمینی آجیقلاندیرمیش
و بو ساحه‌ده فارس دیللی نشریه‌لر او جمله‌دن اؤزونو اصلاح طلب آدلاندیران " شرق "
روزنامه سی ۳۰ میلیوندان چوخ نفوسو اولان ایران تورکلرینه ان ابتدایی -انسانی حق
ساییلان بو حقّی ده چوخ گؤرموش و شانتاژلارینا باشلامیشلار !
بو های - کوی و شانتاژلار تاثیرینده تبریز دانشگاهی‌نین مسئولو دئمیشدیر :
"تبریز دانشگاهیندا آذربایجان ادبیاتی تبریز لهجه سینده درس وئریله‌جک !"
بو جمله چوخلارینی ، اوجمله‌دن منی‌ده تعجبلندیرمیشدیر ، چونکو بو تصمیم دوزگون بیر تصمیم اولورسا اوندا لازیمدیر فارس دیلی‌ده بوتون مقطعده مثلا تهران لهجه‌سینده تدریس اولسون و ادبی فارس دیلینده یوخ !
بونا اوخشار بیر موضوع ۱۳۷۷ جی ایل و او زامانین فضاسیندا مطرح اولموشدو کی، من آلتدا گلن مقاله نی او زامان یازیب محلی مطبوعاتدا نشر ائتدیرمیشدیم کی ، ۱۸ ایل سونرا اونون یئنه یایلماسینی یئرسیز گؤرمورم :
1366- جی ایل «نشر دانش» مجله‌سینده «ایران مظلوم» باشلیغی آلتیندا یازیلان مقاله‌نین جاوابی اؤزره فرهنگی مبارزه‌ده، آدی ایله تانیش اولدوغوم حؤرمتلی قلمداشیم «قاسم تورکان» جناب‌لاری‌نین بیر نئچه یازیسینی «صاحب» نشریه‌سینده اوخویاندا اؤز- اؤزومه تعجّب‌لَنمیشم.
حُؤرمتلی قلمداشیمین دیلیمیز، ادبیّاتیمیز و مدنیّتیمیزه اورَکدن باغلیلیغینی یاخشی بیلیرَم و 1366 – جی ایل «نشر دانش» مجله‌سینده دیلیمزدن مدافعه ائتمَک اوچون «ایران مظلوم» مقاله‌سینه یازدیغی جاوابینی دا هئچ واخت اوُنوتمارام. لاکین حُؤرمتلی تورکانین یازی دیلمیزده تبریز لهجه‌سیندن استفاده ائتمه‌سینه تأکیدی، اودا آتا- بابالاریمیز دانیشان ساده و دورو لهجه‌ده یوخ، بلکه بو گونکو حاکیم اولموش فارسی- تورکی و یا دوست‌لار دئمیشکَن فارکی لهجه‌سیندن استفاده ائتمه‌سی منی آرتیق تعجب‌لَندیرمیشدیر. هامیمیزین بیلدیگی کیمی، آذربایجان تورکجه‌سی دونیانین باشقا جانلی‌دیل‌لری کیمی ایکی بؤلومدن تشکیل تاپمیشدیر دانیشیق‌دیلی و یازی‌دیلی.
دانیشیق‌دیلی آذربایجان تورکجه‌سی محدوده‌سینده یئرلَشَن شَهَر و کندلرده، لهجه باخیمیندان بیر- بیرلریندن فرقلنیرسه، یازی‌دیلی بو محدوده‌ده یئرلَشن بوتون شَهَر و کندلرده بیر‌دیر. یازی‌دیلی و یا ادبی‌دیل،دیلچی عالیم‌لر باخیمیندان بیر‌دیلین مُـختلیف لهجه‌لریندن تشکیل تاپمیش سَس قوُرولوشو و باشقا دیل قایدا- قانون‌لارینا باغلی اولان اورتاق بیر‌دیل‌دیر کی، مطبوعات بو دیلده نشر اولور، مکتب- مدرسه و عالی تحصیل اوجاق‌لاری، تاریخ، جغرافیا، ریاضیات، طبّ، حقوق و باشقا علم‌لری بو دیل ایله تدریس ائدیرلر.
باشقا سؤزله دئسَک، یازی‌دیلی هئچ بیر شَهَر و کندین اختصاصی دیل و لهجه‌سی اولمایاراق، آذربایجان تورکجه‌سی بؤلومونده اولان بوتون شَهَر، کند و محله‌لرین اورتاق‌دیلی‌دیر. طبیعی‌دیر تبریز و یا باشقا شَهَرلرین لهجه‌سینده یازماق هئچ ده ساده یازماق یوخ بلکه قانونلو بیر‌دیلین قانون‌لارینا اعتناسیزلیق ائتمَک معناسیندادیر!
ادبی‌دیلده یازماق یئرینه بوگوکو تبریز لهجه‌سینی یازی شیوه‌میزده ایشلتمَک ایسته‌سَک، ایلک نوبه‌ده داها سَس قوُرولوشو و‌دیل قانون‌لارینا بی‌تفاوت قالمالی و مثلاً : تبریز شَهَرینده یئرلَشَن باغ‌لار باغی پارکیندا چای ایچدیم" یئرینه " شَهرِ تبریزده واقع اولان پارکِ باغ‌لار باغی دا چای ایشدیم» جمله‌‌سینی یازماغا مجبور اولاجاییق!
هله تبریز لهجه‌سینده یازماغی قبول ائدَ‌ن‌لر بو لهجه‌ده یازسالاردا احتمالاً اردبیللی‌لرده اردبیل شَهَری‌نین تاریخی سابقه‌سی تبریزدن داها قدیم‌لره عاید اولدوغونا گؤره اردبیل لهجه‌سینده یازماغی اوستون توتاجاق‌لار! زنجان، ساوه و یا همدانلی‌لاردا ایرانین اورتاسیندا اولدوغونا گؤره اؤز لهجه‌‌لرینده یازماغا حق‌لی اولاجاق‌لار. تهران تورک‌لری‌ایسه پایتخت‌ده یاشادیق‌لاری اوچون تهران لهجه‌سینده یازماغا آرتیق ماراق گؤستره‌جَک‌لر، مثلاً یازاجاق‌لار: او پیاز و سیب زمینی‌لرین پوستون کَنده ائله بورا گتیر! اصلاً هر شَهَر و یا کند اؤز لهجه‌سینده یازماغا حاقلی اولا بیلمزمی؟
بئله بیر شرایطی نظره آلاراق یازی و یا ادبی‌دیلین اهمیّتی، انسانی آرتیق دوٍشوندورور. محلی لهجه‌لرده دانیشدیغیمیز حالدا یازی‌دیلیمیزین بیر اولماسی و بیر شیوه ایله یازماغیمیز، دیلیمیز و ادبیّاتیمیزین انکشاف ائتمه‌سینه، قانونلو بیر‌دیلین خالقیمیز آراسیندا یئر سالماسینا و مکتب – مدرسه‌لریمیزده آنا‌دیلیمیزده درس اوخوماغیمیزا نه قَدَر کؤمک ائده‌جَـگینه ده آرتیق دوشونه بیله‌ریک !
▀