_            به مناسبت " روز جهانی زبان مادری "

                                           حسن راشدی : ۳۰ بهمن ماه ۱۳۹۳  

روز  ۲۱فوریه از طرف سازمان یونسکو به عنوان روز جهانی زبان مادری نامگذاری شده‌است. نامگذاری این روز در کنفرانس عمومی یونسکو در سال ۱۹۹۹ به منظور کمک به تنوع زبانی و فرهنگی و جهت جلوگیری از مرگ زبانها انجام گرفته است .

این تصمیم برای جلوگیری از میان رفتن زبانها و فرهنگهایی که هر کدام از آنها هویت و سند موجودیت ملل و اقوامی است که به آن زبان صحبت می کنند که بر اثر حاکمیت مطلق یک زبان به عنوان زبان رسمی و دولتی در کشورهائیکه دارای تنوع زبانی و فرهنگی هستند ولی تنها یک زبان به عنوان زبان تحصیل و زبانی که از مرحله ابتدایی گرفته تا پایان دانشگاه ه و در کلیه مراحل زندگی بکار گرفته می شود و در مقابل از تحصیل و تدریس دیگر زبانها و توسعه آنها به شکلهای مختلف جلوگیری می گردد گرفته شد.

 مجمع عمومی سازمان ملل متحد نیز به دلیل اهمیت زبان مادری و تاثیر مثبت آن در آموزش کودکان ، سال ۲۰۰۸ را سال جهانی زبان‌ها اعلام کرد. علت نامگذاری روز جهانی زبان مادری مربوط به حادثه سال ۱۹۵۲ می باشد که در این سال دانشجویان دانشگاههای  شهر داکا پایتخت امروزی کشور بنگلادش که در آن زمان پاکستان شرقی نامیده می‌شد و هنوز مستقل نشده بود، از جمله دانشجویان دانشگاه داکا و دانشکده پزشکی آن تلاش زیادی جهت رسمی و ملی کردن زبان بنگالی به عنوان دومین زبان پاکستان (در کنار زبان اردو) تظاهرات مسالمت آمیزی در این شهر براه انداختند که به دنبال این حرکت دانشجویان، پلیس به آنها تیر اندازی کرده عده‌ای از آنها را کشت.

بعد از استقلال بنگلادش از پاکستان و به درخواست این کشور، برای اولین بار سازمان یونسکو در ۱۷ نوامبر سال ۱۹۹۹ روز ۲۱ فوریه (برابر با دوم و گاهی اول اسفند) را روز جهانی زبان مادری نامید و از سال ۲۰۰۰ این روز در بیشتر کشورها گرامی داشته می‌شود و برنامه‌هایی در ارتباط با این روز برگزار می‌گردد ^(۱)

در ایران نیز  برای اولین بار به مناسبت روز جهانی زبان مادری روز شنبه ، دوم اسفند ماه سال ۱۳۸۲ برابر با ۲۱ فوریه سال ۲۰۰۴ میلادی مراسمی در دانشگاه علم و صنعت  ، توسط دانشجویان تُرک دانشگاههای تهران برگزار گردید که موضوع اصلی سخنگویان و شعرا در این مراسم ، لزوم آموزش به زبان مادری در کشور کثیرالمله ایران بود .

همزمان با تهران در تبریز نیز دز گرامیداشت " روز جهانی زبان مادری " مراسمی در تالار ​دکتر " مبیّن"  این شهر برگزار گردید.

" کمیته پیگیری اعلامیه جهانی حقوق زبانها " مدافع اصل برابری همه جوامع زبانی است و معتقد است که اعضاء هر جامعه زبانی حق دارند در مدارس به زبان خود تعلیم ببینند و در اداره ها و سازمانهای رسمی به زبان خود صحبت و مکاتبه کنند .

کار یونسکو در زمینه زبانها در اواسط دهه ۱۹۸۰ آغاز شد ؛ گام اصلی ، راه اندازی جدّی طرح لینگواپکس Linguapax)  ) در سال ۱۹۸۶ بود. " فلیکس مارتی " سرپرست کمیته مشورتی برای چند زبانگی و آموزش چند زبانه که در سال ۱۹۹۸ تاسیس شد ، می گوید : طرح لینگواپکس عبارت است از " پیوند میان تعلیم زبانها و ترویج تفاهم و صلح بین المللی " ^{(۲) .}

" جوزف پات " زباتشناس می گوید :

" ما باید سه زبانگی را ترویج کنیم و با آموزش "​زبانهای کوچک " آنها را نجات دهیم . سه زبانی که باید یاد بگیریم ، یکی زبان مادری ، دومی زبان همسایگانمان و سومی زبان بین المللی است ؛ او می افزاید ، زبان تا وقتی که بخشی از برنامه درسی نباشد در معرض خطر نابودی است .

" امین مآلوف " نویسنده لبنانی ( ۱۹۴۹ ) می گوید :

برای آنکه بتوان در دنیای کنونی احساس آسودگی کرد لازم است فرد مجبور نباشد برای ورود به آن ، زبانی را که نشانه هویت اوست کنار بگذارد .

" هاینریش بل" نویسنده آلمانی ( ۱۹۱۷ - ۱۹۸۵) نیز می گوید :

بهترین راه تعلق داشتن به مردم ، نوشتن به زبان آن مردم است .

" رانکا بیل یاک بابیک " ( Ranka Biljac- Babic)  استاد دانشگاه و متخصص روانشناسی زبان در دانشگاه یواتیه فرانسه معتقد است :

هر سال در جهان ده زبان از میان می رود ؛ برای رویارویی با این افول تنوع فرهنگی باید اقدامی بین المللی صورت گیرد .

" اوسینوگئی کوساآن " ( Useyno Gey Cossan) شاعر بنگالی شعری به زبان وولوف ( Wolof) می سراید :

زبان همه ما اشک می ریزد ، زیرا فرزندانش آنرا به فراموشی سپرده اند و با کوله باری سنگین رها کرده اند .

شعری برگرفته از زبان سامی یکی از زبانهای بومی سوئد می گوید :

تنها چیزی که تا مدتها در روحمان باقی می ماند زبان موروثی مان است ، زبان به افکارمان آزادی می بخشد ، ذهنمان را باز می کند و روحمان را جلا می دهد .

در یک ضرب المثل گورانی ( پاراگوئه ) آمده است :

اگر زبان گورانی پایان گیرد چه کسی دعا خواهد کرد که " دنیا به آخر نرسد" ؟

همچنین در یک پوستر مربوط به مردم مائوری ( زلاند نو ) چنین نوشته شده است :

زبان من مایه دلبستگی من ، زبان من زینت گرانبهای من .

از گفته یک گویشور میکسه  ( مکزیک ) چنین نقل شده است که :

زبان میکسه ( Mixe) نشانگر فرهنگ ماست ، پس نباید از میان برود ، ما آنرا از نیاکان خود به ارث برده ایم ؛ اگر این زبان نابود شود چیزی از گذشته بجا نخواهد ماند و برادران ما همدیگر را نخواهند شناخت .

" آدرین ریچ " نویسنده آمریکایی ( ۱۹۲۹ ) هم معتقد است :

زبان قدرت است ... زبان را می توان همچون وسیله  دگرگون کردن واقعیت ، به کار گرفت .

 مثلی هم  در بین مردم آذربایجان  معروف است که برای افرادی سست عنصر بکار می رود :

دیلینی دانان ، دینینی دانار !

همچنین شاه اسماعیل خطایی (صفوی) شاعر ، پادشاه جوان و بزرگمرد تاریخ آذربایجان خطاب به مردم آذربایجان چنین وصیت کرد :

اوچ امانت یادگار قالیب  اولو بابالاریمیزدان ، اونلاری قوریوب یئنی نسله تحویل وئرمک هامینیزین بورجودور :

دیلیمیز ، غیرتیمیز ، وطنیمیز !

و ملّت آذربایجان و همه ترکان ساکن ایران نیز برای  جلوگیری از نابودی این امانت  و عمل به وصیت اجداد خود ، یعنی تحصیل و یادگیری زبان ترکی در مدارس و دانشگاهها به عنوان حق خدادادی خود و تحویل آن به نسل جدید می گوید:

زبان ترکی ما زبان عشق و عاطفه مادرانمان ، زبان غیرت پدرانمان ، زبان قهرمانان زن و مرد تاریخ پر افتخارمان و سند هویت و موجودیتمان است !

( اصل این مقاله در تاریخ ۲ اسفند سال ۱۳۸۲ و در " روز جهانی زبان مادری " نوشته شده بود که با ترکیب جدید و مجددا نوشته شد .)

.............................................

^{(۱) ویکی پدیا فارسی "  روز جهانی زبان مادری "}

^{(۲) کلیه آمارها و اطلاعات مربوط به سازمان یونسکو در این مقاله از مجله " پیام یونسکو " شماره ۳۵۹ مورخ بهمن ماه ۱۳۷۹ نقل شده است .}