+0 بَگَن (Bəyən)
بیز ده واریق!
حسن راشدی
1390 – جی هجری گونش ایلی و ان سوْن اؤلکه نفوس ساییمی اساسیندا ایرانین 669/149/75 میلیون نفر جمعیتی واردیر.[2] بو جمعیّتین یـوزده قیرخا (40٪) یاخین و یا 30 میلیون حـدودوندا دانیشانلاری تورکـجه دانیشیرلار.[3]
طبیعی دیرکی، بو 30 میلیون تورکجه دانیشان اینسانلارین، ایران داخلینده جمعیّتلری چوخلوغو اساسیندا و فارس اؤلکه داشلاری قَدَری، اؤلکه‌نین بوتون مادی و معنوی امکانلاریندان فایدالانماغا، اؤزللیکله آنا دیلده یعنی آذربایجان تورکجه‌سینده تحصیل آلماغا حق‌لری وار.
ایراندا یاشایان تورکلرین سایینی 30 میلیون و بو اؤلکه‌ده یاشایان فارسلارین سایینی دا 30 میلیون حساب ائدَرسَک، قالان 15 میلیون، کورد، مازنی، گیلک، لُر، بلوچ، عرب و باشقا غیرفارس دیلده دانیشانلاردیر.
هر بیر میلّتین دیلی او میلّتین وارلیق، هویّت و موجودیَت سندی‌دیر، دیلی مکتب، مدرسه و بیلیم یوردلاریندا (دانشگاهلاردا) و کلاسیک شکیلده تدریس اولمایان میلّتین نه قَدر نفوسو چوخ اولسا دا او میلّت زامان سوره‌سینده فنایه محکوم اولمالی و آرادان گئتمه لی دیر.
«دیلینی اَلدن وئرَ ن میلّت، اؤز کئچمیشیندن، تاریخیندن، دیه‌رلی عادت و عنعنه‌لریندن اوزاقلاشیر»[4]؛ بئله بیر میلّت اؤز حقیقی تاریخی، افتخارلی شخصیت‌لری، میلّی قهرمانلاری، دولغون ادبیات، فولکلور و مدنیّتیندن اوزاقلاشاراق اؤز معنوی دیه‌رلری یئرینه اؤزگه‌لرین ارائه ائتدیگی معیارلاری منیمسه‌ییب باشقا بیر هویّت و قیلیقدا اؤزونو گؤسترمه‌یه مجبور اولاجاقدیر.
بو گونکو ایران اؤلکه‌سینده یاشایان میلّت‌لر قرنلر بوْیو بو اؤلکه‌ده یاشامیش و تاریخین آجیلی- شیرینلی خاطره‌لرینی آرخادا قویموشلار، لاکین معاصر و مُدرن دونیادا و اینسان حقلرینه اؤنم وئریلَن بیر دؤرده، اینسان حقّی اساس و تَمَل حق‌دیر و اونون اجدادی‌نین نئچه مین و یا نئچه یوز ایل قاباق بو اؤلکه‌نین تورپاقلارینا کؤچوب گلمه‌سی و مین‌لر و یا یوزلر ایل اؤنجه هانسی دیلده دانیشماسی اونون بوگونکو اینسانی حقّی‌نین مقدارینی تعیین ائتمَز، یالنیز شوونیسم و نژاد پرستلیک باتلاغیندا بوغولان معدود آداملار بئله رؤیالاردا یاشایارلار!
دونیادا چوخ آز و نادر میلّت تاپیلارکی، ایلک و اَزَل گوندن بیر اؤلکه‌نین یئرلی ساکینی اولسون و هئچ بیر میلّتین بو گونکو دانیشدیغی دیل اونون اَزَلدن و نئچه مین ایل قاباقدان اجدادی‌نین دانیشدیغی دیل اولمامیشدیر.
اینسانلار اجتماعی بیر موجود اولدوقدان و اؤز یاشام دوروملارینی یاخشی لاشدیرماقدان اؤترو و یا تاریخی حادثه‌لر نتیجه‌سینده، دونیانین دوغوسوندان باتی سینا، باتی سیندان دوغوسونا، قوزئییندن گؤنئیینه و گونئییندن قوزئیینه مهاجرت ائدیب مختلیف و چئشیدلی ائل‌لر و طایفالارلا قونشو اولوب و بو قونشولوق نتیجه‌سینده اونلارین آراسیندا سؤزجوک آل- وئری میدانا گلمیش و نهایت میلّت‌لرین بوگونکو دانیشدیغی دیل و مدنیّت یارانمیشدیر.
دونیانین نهنگ اقتصادی، سیاسی و نظامی قوه‌سینه مالیک اوْلان آمئریکا اؤلکه‌سی‌نین ساکینلری (قیرمیزی دری‌لری استثنا ائده‌رک) یالنیز 400 ایلدیر بو اؤلکه‌یه گلمیش و بو اؤلکه‌ده اؤز دیل و مدنیت‌لرینی حاکیم ائتمیش و گلیشدیرمیشلر.
آرخالوژی و تاریخی آراشدیرمالار گؤستریرکی، حتی 6000 الی 7000 ایللیک تمدنه مالیک اولان و ایلک مدنیّتی بشریته اهداء ائدَن التصاقی دیللی سومئرلر حکومت قوردوقلاری بین‌النهرین منطقه سی‌نین بومی و یئرلی ساکینلری اولمامیشلار[5]، بلکه اونلاردا ساکین اولدوقلاری بین‌النهرین و بوگونکو ایران و آذربایجان تورپاقلارینا حدوداً اون مین ایل میلاددان قاباق اوْرتا آسیادان مهاجرت ائتمیش و بو یئرلرده مسکونلاشمیشلار.[6]
طبیعی‌دیر سومئرلردن سونرادا و زامان سوره‌سینده، مین‌لر و یوزلر ایل بوْیو و آردیجیل اولاراق باشقا میلّت‌لر و ائتنیک‌لرده بو منطقه‌لره گلمیش و تاریخین مختلیف مرحله‌لرینی آرخادا قویموش بوگونکو کثیرالملّه ایرانین تورک، فارس، مازنی، گیلک، کورد، تورکمن، بلوچ، عرب و باشقا ائتنیک لرینی یاراتمیشلار.
بوگون، ایرانین سیاسی سینیرلاری ایچینده یاشایان بوتون میلّت و ائتنیک‌لر، دوروملاری و موقعیت‌لری ایله اویغون، جمعیّت و نفوسلاری‌نین نسبتی اساسیندا اؤلکه‌نین بوتون مادّی و معنوی امکانلاریندان فایدالانمالی و بهره آپارمالی‌دیرلار و هئچ بیر میلّتین باشقا میلّته و هئچ بیر ائتنیکین باشقا ائتنیکه و هئچ بیر دیلین باشقا دیله اوستونلویو یوخدور.
ایراندا یاشایان بو توپلوملارین یاشادیقلاری ائتنیکی جغرافیایی منطقه‌لرده، دانیشدیقلاری دیلده جمعیّت و نفوسلاری ایله اویغون، تحصیل آلمالاری اونلارین طبیعی و اینسانی حق‌لری‌دیر.
طبیعی دیرکی، تورک و فارس دیلی بو اؤلکه‌ده اکثریت حالدا یاشایان اینسانلارین دیلی و اونلارین نفوس سایلاری بیر- بیرینه یاخین اولدوقدان تورک دیلی ایله فارس دیلی بو اؤلکه‌نین رسمی تحصیل دیلی اولمالی و ابتدایی‌دن توتدو بیلیم یوردونون (دانشگاهین) سونونا قدر بو ایکی دیلده درس وئریلمه‌لی‌دیر، باشقا ائتنک‌لرده جمعیّتلری و نفوسلاری ایله اویغون، رسمی دیل یانیندا آنا دیلده تحصیل آلما حقّینه مالیک اولمالی‌دیرلار.
بئله برابر حقوقا مالیک اولما شرایطینده دیرکی، ایراندا حقیقی بیرلیک، برابرلیک، ایکی طرفلی احترام و واقعی اتفاق و اتّحاد یارانا بیلَر.
هله اسلامدان قاباق، خصوصی ایله میلاددان اؤنجه یازیلان تاریخلر داها چوخ افسانه‌لرله قاریشیق اولسا دا اسلامدان سونرا یازیلان و بو گونکو ایران و آذربایجان تورپاقلاریندا یاشایان اینسانلارین یاشام تاریخی، تاریخچیلر طرفیندن چوخ آچیق، آیدین و مختلیف دیللرده یازیلمیشدیر.
غزنوی‌لر دؤنمیندن قاجار دؤرونون سونونا قَدَر آردیجیل اولاراق بو اؤلکه‌یه حُکم سورَن تورک امپراتور و سلطانلاری دؤرونده اوچ دیل، یعنی تورک، عرب و دری (فارس) دیلی بیر- بیری‌نین یانیندا ایشلَنمیش و گلیشمیشدیر.
حتّا قاجار حکومتی علیهینه کودتا ائدیب دیکتاتور پهلوی حکومتی تَمَلینی قوران و تورک دیلی و مدنیتی علیهینه اَن قدّار و غیراینسانی یوللارا اَل آتان رضاشاه دا ایلک و سوْن خارجی سَفَرینده و 1313- جو هجری شمسی ایلینده، تورکیه جمهور باشقانی آتا تورک ایله رسمی سیاسی گؤروشونده تام آذربایجان تورکجه‌سینده دانیشمیش و بو دانیشیغین فیلمی بوگون اینتئرنئت دونیاسیندا موجود دور[7].
بو سندلر گؤستریرکی، کئچمیش زامانلاردا و اَن آزی غزنوی‌لر دؤروندن باشلایاراق قاجار دؤرونون سونونا قَدَر بو اؤلکه‌ده تورک دیلی ایله فارس دیلی بیر- بیری‌نین یانیندا ایشلنمیش و گلیشمیشدیر؛ یالنیز رضاخان ایش اوستونه و حکومت باشینا گلدیکدن سونرا و 1309 – جو هجری شمسی ایلیندن ایراندا یالنیز بیر دیلین رسمی و تحصیل دیل اولماسی و باشقا دیللرین، اؤزللیکله تورک دیلی‌نین تحصیلی‌نین یاساق اولماسی دؤلت طرفیندن رسمی بخشنامه اوزه‌رینده اؤلکه‌نین باشدان باشینا اعلام ائدیلمیشدیر[8].
تاریخی فاکتلارا دایاناراق، تورکلر بو گونکو ایرانی قوروماقدا حتی اؤز دیلداش و سویداشلاری ایله قانلی ساواشلارا گیرمیشلر، لاکین بعضی دالی قالمیش فیکیرلره مالیک اولان و ایران آدلی- اؤلکه‌نی یالنیز معیّن بیر قومیّت و ائتنیکین تورپاغی و شخصی مُلکی کیمی تصوّر ائدنلره دئییریک:
بیز تورکلر، بو اؤلکه‌ده یاشایان و 7000 ایللیک تاریخ و تمدّنه صاحب اولان التصاقی دیللی ائتنیک‌لرین داوامچیسی اولاراق اسلامدان سونرا و دؤردونجو هجری قمری یوز ایللیک‌دن قاجار دؤرونون سوْنونا قَدَر و مین ایل، بو اؤلکه‌ده حکومت قوروب بو تورپاق یولوندا جان وئریب، قان وئریب بو اؤلکه‌نی قورویانلار اولموشوق و بو تورپاقدا یاشامیشیق و یاشاییریق دا.
بیز بو اؤلکه ده هئچ بیر میلّت و قومیّتی و اونون دیل و مدنیّتینی اؤزوموزدن آشاغی و یا اؤزوموزدن یوخاری گؤرموروک و بوتون ائتنیک‌لره جمعیّتلری و نفوس چوخلوقلاری اساسیندا و بوتون ساحه‌لرده برابر حق قائیلیک و اینسانلارین سوْی- کؤک، دیل و باشقا فرقلرینه باخمایاراق بیر- بیرلری‌نین یانیندا دوست و قارداشجاسینا یاشاماسینا اینانیریق، آما بیزلری بو اؤلکه‌ده یوخ حساب ائدن، دیل و فرهنگی حقوقلاریمیزا اینانمایانلارا دئییریک:
یولو یانلیش گئتمه‌یین « بیز ده واریق! »
[1]- بعضی‌لری غیرعلمی شکیلده مازنی (مازندرانی)، گیلک، تالیش و تات دیلینی، فارس (دری) دیلی‌نین لهجه‌سی کیمی گؤستریرلر، لاکین بو دیللرین سابقه‌سی ایراندا، فارس (دری) دیلیندن داها یوزلر ایل قاباقلارا عاید دیر و بو دیل‌لر هر بیری اؤزو مستقل بیر دیل‌دیر و فارس دیلی‌نین لهجه‌سی دئیل‌لر. بو گونکو فارس (دری) دیلی، سامانی‌لر، غزنوی‌لر و سلجوقی‌لر زمانیندان ایران ایچینده یایقینلاشیب و یاواش- یاداش فارسلارین قدیم پهلوی دیلی یئرینه اوتوروب.
[2]- سرشماری نفوس و مسکن سال 1390، سایت www.amar.org.ir
[3]- بو ساییمی ایرانین خارجی ایشلر وزیری آقای دوکتور علی اکبر صالحی 28/دی/1390 هجری شمسی تاریخینده، تورکیه‌نین خارجی ایشلر وزیری آقای احمد داود اوغلو ایله گؤروشونده دئمیشدیر: «پایگاه اطلاع رسانی دولت» سایتی دا اونو (28/10/1390، ساعت 16:39 خبر کودو: 210715 )یایمیشدیر. www.dolat.ir/nisite/fullstory/news
[4]- انقلاب رهبری آیت‌اله خامنه‌ای، اطلاعات روزنامه‌سی، شنبه 16/مهر/1379 شماره 22029
[5]- «تاریخ تمدن» ویل دورانت، جلد 1، ص 191
[6]- فریتز هومئل آلمانلی سومئرشوناس، «آذربایجان در مسیر تاریخ ایران» ایکینجی بؤلوم، ص 869، رحیم رئیس نیا
[7]- بو فیلم 26/خرداد/1313 هجری شمسی ایلینده (1934 میلادی ایل) تورکیه‌ده چکیلیب و سوْن ایللرده (2010 میلادی) اتفاق اوزه‌رینده استانبول شهرینده و بیر کؤهنه آنباردان تاپیلمیشدیر. بو فیلمی گؤرمک اوچون گوگل‌ده «آتا تورک ایله رضاشاهین گؤروشو» آدی ایله سئرچ ائده بیلرسینیز. دئییلنلره گؤره بو فیلم رضاشاهدان قالان تکجه سسلی فیلم‌دیر کی، او دا فارسجا یوخ، دوشمنی و ضدی اولدوغو آذربایجان تورکجه‌سینده‌دیر!
[8]- 1309 جو هجری شمسی ایلیندن بیر بخشنامه اساسیندا، ایرانین بوتون ایالت و ولایتینده فارس دیلی نین تدریسی اجباری و باشقا دیللرین درس وئریلمه سی غیرقانونی اعلام ائدیلدی. بو قانون ائله بیر زماندا اجرا اولماغا باشلادی کی، حدوداً 38 ایل بو تاریخدن قاباق و 1312 هجری قمری ده (حدوداً 1271 هجری شمسی) و ناصرالدین شاه زمانیندا میرزا حسن رُشدّیه طرفیندن ایلک مدرن و صوتی تدریس یولو ایله، «وطن دیلی» کتابی آدی ایله آذربایجان تورکجه سینده تبریزده درس وئریلدی.