زبان و فرهنگ در دورة امپراتوری ترکان در ایران (16)

                                                                   حسن راشدی 

                     "             بخشی از کتاب : " ترکان و بررسی تاریخ ، زبان و هویت آنها در ایران "            

امپراتوران ترک گرچه از زبان عربی که از زمان حاکمیت اعراب زبان رسمی دولت و زبان دین و دیگر علوم شده بود و زبان دری که زبان شعر و شاعری دربار بود استفاده می­کردند؛ ولی از بکارگیری زبان ترکی خود نیز عافل نبودند. سلاطین, امرا, نجبا و دیگر مقامات بلند پایه کشوری و لشکری همه به ترکی صحبت می­کردند و درجات و رتبه­‌های ارتش به این زبان بود. دانشمندان و شعرای ترک زبان, علاوه بر زبان عربی و گاهی- دری, به ترکی نیز کتاب می­نوشتند و به این زبان شعر می­گفتند که زبان عامة مردم بود. در حقیقت آنچه که امروزه از آن به عنوان دموکراسی و پلورالیسم فرهنگی یاد می­شود در آن زمان در مورد زبانها و فرهنگهای رایج, بخصوص در مورد سه زبان ترکی, عربی و فارسی دری حاکم بود.

آثار باقیمانده به نظم و نثر ترکی از این دورانها نیز قابل توجه و گرانقیمت است. ولی اولین اثر بجا مانده به خط و زبان ترکی باستان را باید از زمان سومریان آغاز کرد.

                                    جمهوری آذربایجان و بحث بر سر این نام (15)             

                                                           حسن راشدی 

                                          بخشی از کتاب ترکان و بررسی تاریخ ،...."

در سال ۱۹۱۸ و زمانیکه مناطق شمالی رود ارس به عنوان جمهوری آذربایجان اعلام استقلال نمود, در ایران موافقین و مخالفین با این نام به بحث و مجادله پرداختند که نظریات آنان بیشتر در روزنامة «ایران» آن زمان که مدیریت رسمی این روزنامه را «میرزا محمدخان ملک­زاده» و مدیریت غیررسمی­اش را برادرش «ملک الشعرای بهار» به عهده داشت منتشر می­شد.[1]

 به دنبال این مباحثات, محمد امین رسولزاده رهبر جمهوری تازه استقلال یافته آذربایجان علاوه بر اینکه هیأتی را به ایران اعزام می­دارد, خود نیز دربارة دلیل انتخاب نام آذربایجان و ارتباط تاریخی منطقة شمال رود ارس با این نام, مقالاتی در روزنامه ­های باکو می­نویسد که ترجمة فارسی آن نیز در روزنامة «ایران» آن زمان چاپ می­گردد.

ما در اینجا جهت اجتناب از طولانی شدن مطالب, به آوردن خلاصه­ای از دو مقاله محمد امین رسولزاده, که در روزنامة «ایران» آن زمان در کشور چاپ شده است اکتفا کرده مطلب را به پایان می­بریم:

             

                             آذربایجان تاریخی و محدودة آن از نظر مورخین(14)

                                                       حسن راشدی 

                      بخشی از کتاب : " ترکان و بررسی تاریخ ، زبان و هویت آنها در ایران "            

از نظر تاریخی در مورد چگونگی نام آذربایجان در بین مورخین نظریات متفاوتی با توجه به معنا و مفهوم این نام وجود دارد, بعضی از مورخین این نام را بر گرفته از چهار کلمة ترکی «آذ, ار, بای, گان» که منتسب به قوم «آذ» یا «آس» است می­دانند,[1] بعضی­ها آنرا بر گرفته از نام حاکم آذربایجان در زمان حملة اسکندر مقدونی, «آتروپات» می­پندارند و بعضی­ها هم این نام را در ارتباط با کلمة «آذر» (آتش در پارسی باستان) تصور می­کنند؛ ولی آنچه که واقعیت دارد نام آذربایجان از قدیم الایام شامل نواحی شمالی و جنوبی رودخانه ارس می­شده و این نام تنها پس از استقلال جمهوری آذربایجان در سال ۱۹۱۸ بر روی سرزمین شمالی ارس گذشته نشده است. این نام همواره در طول تاریخ علاوه بر قسمت جنوبی رود ارس, قسمت شمالی آن را نیز شامل می­شده است.

گرچه در تاریخ ناحیة بین دو رود کُر و اَرَس«الران», «ارّان» و «آران» نامیده شده و در نوشته بعضی از مورخین نیز به تنهایی و به عنوان ایالت مستقل, از آن یاد شده است ولی این ناحیه همواره بخشی از آذربایجان بوده و چون منطقة نسبتاً گرمسیری هم هست در فرهنگ مردم آذربایجان «آران» به منطقة گرمسیر و غیرکوهستانی نیز گفته می­شود. 

عنایت اله رضا از مخالفین نام آذربایجان در شمال رود ارس در پیش­گفتار کتاب « آذربایجان و اران» می­نویسد:

                             زبان ترکی و موقعیت گذشته و کنونی آن در ایران

                                                    (بحران هویت)

                                                          حسن راشدی

   
                                         بحران هویت درمیان جوانان آذربایجان    ‍‍

یکی ازمعضلات اجتماعی جامعه روشنفکری و جوان آذربایجانی امروز بحران هویت است.به‌جز جوانان و پیشقراولان حرکت ملی آذربایجان هنوز هم جوان عادی و دانشگاهی آذربایجان از ترک نامیدن خود ابا دارد ، چرا که در طول دوران حکومت پهلوی که آثار شوم آن هنوز هم بر جامعه سنگینی می کند ناجوانمردانه‌ترین ضربه‌ها بر شخصیت ترکان ایران وارد آمد .

در طول حاکمیت 53 ساله رضاخان و فرزند وی، ترکان ایران از توهین‌ها وبی احترامی‌های آشکار و مستقیم تا تحقیرهای مدون و کلاسیک در رادیو و تلویزیون و کتابهای درسی مدارس ودانشگاه‌ها در امان نبودند .  امروزه هم گویی کلمه ترک کابوس وحشتناکی است که بر سینه جوان آذربایجانی و جوانان ترک دیگر مناطق کشور سنگینی می کند !

             

           دغدغه ناسیونالیستهای افراطی [فارس] (۱۳)

                                                 حسن راشدی 

                   بخشی از کتاب " ترکان و بررسی تاریخ ، زبان و هویت آنها در ایران " 

یکی دیگر از موضوعاتی که ناسیونالیستهای افراطی [فارس] را به نگرانی عبث واداشته است نام تاریخی سرزمین آذربایجان است که قسمتی از آن در شمال رود ارس (آراز) که امروزه جمهوری مستقلی می­باشد قرار دارد و قسمت دیگر در جنوب رود ارس و در محدودة سرحدات سیاسی جمهوری اسلامی ایران.

آذربایجان شمالی که نام « جمهوری آذربایجان» را با خود دارد در سال ۱۹۱۸ به مدت دو سال مستقل شد و پس از آن نیز با اشغال کمونیست­ها به «جمهوری سوسیالیستی آذربایجان شوروی» تبدیل شد و پس از استقلال مجدد در سال ۱۹۹۱ میلادی دوباره نام قبلی خود را باز یافت.

               سیمای ترکان در آثار شعرای فارسی گوی و مورخین مشهور (۱۲) 

                                                  حسن راشدی  

                        بخشی از کتاب " ترکان و بررسی تاریخ ، زبان و هویت آنها در ایران "           

ناسیونالیستهای افراطی, که ایران را فقط متعلق به یک قوم و زبان خاص می­دانند, تلاش دارند چهره ترکان را مغشوش جلوه داده و آنها را غیر متمدن و ضد سواد و فرهنگ نشان داده و حاکمیت هزار سالة بعد از اسلام آنها بر ایران را حکومت بیگانگان و مخالفان فرهنگ و ادب ایران معرفی کنند !

آنها آثار باقی مانده از ادبیات, فرهنگ و هنر شکوفا در طول این هزار سال را نادیده گرفته بر آن می­تازند, در حالی که این افراطیون اگر عینک بدبینی متعصبانه را از چشمان خود بردارند و با چشمان عدل و انصاف به قضایا بنگرند در خواهند یافت که راه خطا می­پیمایند و از حقیقت به دورند.

                                واقعیتهای تاریخی و بافت جمعیتی کشور ایران (۱۱)

                                                      حسن راشدی    

             
                           بخشی از "  کتاب " ترکان و بررسی تاریخ ، زبان و هویت آنها در ایران "                       
                      

بعد از انتخابات دوم خرداد سال ۱۳۷۶, ناسیونالیسم افراطی در داخل کشور رشد سریع کرد و احزاب تمامیت­خواه در قالب نامهایی چون حزب «پان ایرانیسم» و دیگر نامهای پوشش داده شده فعالیت چشمگیری پیدا کردند. ^[1][1]

تئوریسین­ها و طرفداران این گونه حزبها در داخل, بیشتر از باستانگرایان دوران پهلوی هستند که افکار افراطی خود را با خرج پولهای کلان در قالب روزنامه­ ها, مجلات و کتابهای پر تیراژ و ارزان قیمت انتشار می­دهند و در خارج, از طریق کانالهای ماهواره­ ای تلویزیونهای لوس آنلسی به تبلیغ نژاد آریایی, آئین زرتشتی و تحقیر دین اسلام و زبان و فرهنگ غیرفارسی ایرانیان بصورت عریان و آشکار می­پردازند !                 
             

                  كسروی و تحریفهای او (10)

                                                          حسن راشدی

                       ( بخشی از كتاب " تركان و بررسی تاریخ ،زبان و هویت آنها در ایران " ) 

بنا به ادعای كسروی و همفكران وی چون محمدعلی فروغی, اقبال آشتیانی, عبدالعلی كارنگ, جمال­الدین و دیگران اگر گفته می­شود كه بیشتر روستاهای باصطلاح آذری زبان بر اثر زور و اجبار و تحمیل از بین رفته­ اند و فقط چند روستای غیرترك در آذربایجان باقی مانده است, اولاً باید دلیل و برهان مستند و قانع­ كننده­ ای ارائه شود كه این چهار روستای غیر ترك اطراف مرند در عین حالی كه در میان هزاران روستای ترك در محاصره بوده­اند چطور و با چه ابزاری از خود محافظت و دفاع كرده و مثل بقیه روستاهای غیرترك از بین نرفته ­اند؟ !

       فارسی دری, زبان مهاجر یا بومی در ایران؟ (9)

                                     حسن راشدی : (بخشی از كتاب تركان و ....)

كسانیكه می­گویند فارسی دری ادامة زبان پهلویی است كه در زمان ساسانیان در مناطق فارس متداول بود راهی كاملاً خطا می­پیمایند و این گفته ­ها را بدون پایه و برهان علمی و تنها از سر تعصب بر زبان می­آورند كه بر مردم فارس زبان گفته باشند زبان آنها با آمدن زبان بیگانه دری از میدان بدر نرفته و بر حیات خود ادامه داده است !

اگر زبان دری ادامة زبان پهلوی یا فهلوی مردم شیراز و دیگر شهرهای استان فارس بوده, چرا سعدی شیرازی در قرن هفتم هجری همزمان با زبان دری, به فهلوی یا پهلوی كه صدها سال هم تحت تأثیر زبان دری بوده شعر سروده است؟

             بازگشت به خویشتن

در پی قیام انقلابی مردم ایران در سالهای ۱۳۵۶-۱۳۵۷ هـ . ش بر علیه حكومت پهلوی, و سقوط این خاندان كه ظلم و ستم را بر كلیه مردم ایران, و ناعدالتی, تحقیر و توهین مضاعف را برغیرفارس زبانان, بخصوص بر تركان تحمیل كرده بود, آزادی نسبی زبان و فرهنگ مردم آذربایجان و دیگر غیرفارس زبانان فراهم گردید و جوانان تحصیلكرده و روشنفكران آذربایجانی كه در پی هویت گم شده خود بودند به مطالعه زبان, فرهنگ و تاریخ واقعی خود پرداختند.

                                تحریف تاریخ  (7)                       

                                          بخشی از كتاب 

                     ‌تركان و بررسی تاریخ، زبان و هویت آنها در ایران    

                                      نویسنده : حسن راشدی           

   كشور ایران كشور كثیرالمله است. از ۷۰۰۰ سال پیش تاكنون ملل و اقوام مختلف با زبانها و

 فرهنگهای متنوع در این كشور پهناور به زندگی در كنار هم ادامه داده و از راه پر پیچ و خم تاریخ

ایران گذر كرده­اند.

از زمان پیدایش اوّلین تمدن بشری توسط سومرهای التصاقی زبان و بومی- ایران, تا رسیدن اولین كوچ از اقوام آریایی تحلیلی زبان از استپ­های جنوب سیبری به این منطقه در سال ۹۰۰ قبل از میلاد, و در ادامه كوچ اقوام سكا, ایشغوز, اشكانی, خزر, هون, پچنك, قبچاق, اوغوز و دیگر اقوام ترك در سالهای قبل و بعد از میلاد مسیح به این سرزمین و تشكیل كشور كثیرالمله­ای كه آنرا ایران می­نامیم, این سرزمین همواره پهنه زندگی و رشد و توسعه زبانها و فرهنگهای متفاوت بوده است!

              نسخه های خطی تركی دركتابخانه سركار فیض آثار رضوی (ع)

                             محمد وفادار مرادی - برگرفته ار وبلاگ : " سالاریان "

                                  

اشاره : تحقیقات نشان می دهد كه حدود 100 كتاب تركی دست خط در كتابخانه آستان قدس رضوی وجود دارد. در نوشتار حاضر ضمن بررسی ویژگی ها و نكات برجسته‌ی نسخه های تركی موجود در كتابخانه آستان قدس رضوی و كتابخانه های وابسته، سعی در نگارش و معرفی و فهرست مختصر و الفبایی آنها خواهد شد.

كلیدواژه های موضوعی :  نسخه های خطی تركی

 در كتابخانه كهنسال و هزار و صد ساله آستان قدس رضوی 67 نسخه به زبان تركی مجموعه هفتاد هزار نسخه خطی آن را همراهی می كند كه باعث غنا و جامعیت زبانی آنها گردیده است. در سنوات قبل (سال 1352شمسی) استاد ایرج افشار و روان‌شاد محمدتقی دانش‌پژوه نسخه های تركی كتابخانه ملك تهران وابسته به كتابخانه آستان قدس رضوی را ضمن 30 صفحه در انتهای جلد اول فهرست كتب خطی كتابخانه ملك معرفی نموده اند كه بالطبع در این سطور از تكرار معرفی آنها صرف نظر شده است . لكن نسخه های كتابخانه مركزی و كتابخانه های وابسته بانضمام هفت نسخه تركمنی موجود به شیوه الفبایی مختصراً معرفی خواهد شد.

                     ‌تركان و بررسی تاریخ، زبان و هویت آنها در ایران (6)

                                          نویسنده : حسن راشدی

        مقدمه

تاریخی كه ما امروز از آن به عنوان تاریخ ایران نام می­بریم و در مدارس و دانشگاههای كشور تدریس می­شود, عموماً تاریخی است كه اساس و پایة آن بیشتر از زمان به حكومت رسیدن رضاخان و در ادامة حاكمیت خاندان پهلوی, به دست پرورش یافتگان مكتب باستانگرایی این دوران بنیان­گذاری شده است كه آنرا می­توان «تاریخ پارسیان» نامید.

چرا كه مبدأ این تاریخ نه از زمان تشكیل حكومتهای بومی در سرزمینی كه امروز ایران می­نامیم, بلكه از زمان به حكومت رسیدن هخامنشیان كه بنیان گذاران تاریخ پارسیان هستند شروع می­شود؛ چنانچه در زمان محمدرضا پهلوی كه باستانگرایی دوران پهلوی مراحل تكاملی خود را طی می­كرد مبداء تقویم ایران از هجری شمسی كه مبداء اسلامی داشت به شاهنشاهی, كه مبداء حاكمیت كوروش هخامنشی پادشاه پارس در ۵۵۰ قبل از میلاد را می­رساند تبدیل شد! ^[1]

                چشم انداز آتی ­ناسیونالیسم قومی در آذربایجان ایران  (5)  

سخنران: میرقاسم بنی­ هاشمی                                                    

آچیقلاما : ( توضیح اینكه این مقاله در فصلنامه "مطالعات راهبردی " كه نشریه وابسته به دولت است در تابستان ۱۳۸۱ منتشر شده و اصطلاحات استفاده شده در این مبحث از همان دید می باشد كه به همان شكل آورده شد، این مقاله در كتاب " تركان و بررسی تاریخ ……." تالیف  " حسن راشدی " آمده است ، با انتشار این مقاله ، شانزدهیمن قسمت ، آخرین و كلیه مطالب كتاب " تركان و بررسی تاریخ ، زبان و هویت آنها در ایران " بجز تصاویر و منابع مورد استفاده ، در سایت   http://yurddash.org/ منتشر شده است كه علاقمندان می توانند همه مطالب كتاب را به ترتیب ازشماره ۱ الی ۱۶ در قسمت " كیتابلار " این سایت مطالعه كنند و نسخه برداری و نشر آن  به صورت  كتاب و یا كتابچه های كوچك ،  جزوه های موضوعی  و انتشار آن در میان علاقمندان ( با ذكر منبع و نویسنده ) و یا به هر شكل دیگری چون تكثیر دیجیتالی و غیره كه خارج از اصول اخلاقی نباشد و كمكی به مطالعه كنندگان كند مجاز می باشد .) 

مقدمه:

عنوان بحث, «چشم­ انداز آتی ناسیونالیسم قومی در آذربایجان ایران» است كه در چهار بخش ارایه می­شود, در بخش اول به نكاتی مقدماتی و كلی اشاره می­شود. بخش دوم به رویكردهای نظری و عوامل مؤثر بر شكل­ گیری یا تشدید ناسیونالیسم قومی در جوامع چند قومی اختصاص دارد. در بخش سوم به بحث ایران و مسائل آذربایجان خواهیم پرداخت و چشم ­انداز ناسیونالیسم قومی در آذربایجان را در سه محور: ۱- ایدئولوژی یا اهداف جنبش قومی آذربایجان, ۲- پایگاه اجتماعی نیروهای فعال جنبش قومی, ۳- رفتارشناسی نخبگان و تودة اجتماعی, مورد بررسی قرار خواهیم داد و در بخش آخر نیز نتیجه­ گیری كوتاهی را ارایه خواهیم كرد.

در اینجا لازم است به چند نكته ضروری اشاره كنم: نكته اول اینكه امكان ارایه چشم­ اندازی نزدیك به واقعیت از آینده و روند ناسیونالیسم قومی در هر جامعه چند قومی خصوصاً ایران نیاز به یكسری تأملات و بررسی­های مرتبط با حوزه­ های مختلف تحقیقاتی دارد؛ چرا كه ناسیونالیسم, قومیت و قوم­گرایی, یك پدیده یا حوزه­ای بین رشته ­ای است كه برای بررسی عوامل مؤثر در شكل­گیری و یا تشدید آن باید از علوم مختلف همچون جامعه­ شناسی سیاسی, جامعه­ شناسی, روابط بین­ الملل, سیاست مقایسه­ ای, روانشناسی اجتماعی, حقوق اساسی, اقتصاد سیاسی, حقوق بین­ الملل و حتی رشته­ های دیگری مثل مردم­ شناسی بهره گرفت.